Ένας συνηθισμένος άνθρωπος, που ζει μέσα στη ρουτίνα του. Δίχως εξάρσεις, δίχως ρίσκα, δίχως συγκινήσεις. Ένας κοινός ανθρωπάκος είναι ο Γιόζεφ Κ. στη «Δίκη» του Φραντς Κάφκα.
Γραμμένη στα γερμανικά, όπως και τα υπόλοιπα έργα του κορυφαίου Τσέχου (Εβραίου, γεννηθέντα στην Πράγα επί Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας) συγγραφέα, ακολουθεί την πορεία του τραπεζικού υπαλλήλου, αφότου οδηγείται στον ανακριτή. Δεν ξέρει καν γιατί κατηγορείται. Νομίζει πως πρόκειται για παρεξήγηση, αλλά δεν πείθει ούτε τον δικηγόρο του για την αθωότητά του.
Επτά δεκαετίες μετά τη συγγραφή της «Δίκης», ήρθε η ξαφνική τροπή στη ζωή της Γιαρμίλα Κ. Το δικό της επίθετο το γνωρίζουμε. Κρατοχβίλοβα. Κανένας όμως δεν την γνώριζε έξω από τα τσεχοσλοβακικά σύνορα πριν τη δεκαετία του ’80. Μία συνηθισμένη αθλήτρια στίβου στη χώρα της. Nα μην έχει απασχολήσει κανέναν παραέξω μέχρι τα 28 της!
Αίφνης οι πρώτες διεθνείς επιτυχίες. Λίγα χρόνια αργότερα, τα Παγκόσμια ρεκόρ. Με αποκορύφωμα, κερασάκι στην τούρτα που κανένας δεν έμαθε τα υλικά της, το μακροβιότερο όλων στον στίβο. Ανδρών και Γυναικών. “Γερμανόφωνο”. Στο Μόναχο. Οκτακόσια μέτρα, χρόνος 1.53.28. Ακατάρριπτο από το 1983. Δεν έχει απομείνει άλλο παλιότερο.
Έφυγε από τη βάση της, την Πράγα, τραυματίας. Έφτασε στη Γερμανία, με τους διοργανωτές του μίτινγκ να την υπολογίζουν για την κούρσα των 200μ. Κατέβηκε στα άγνωστά της (πλην προπονήσεων και μικρών αγώνων) 800, κατέβασε και το ρεκόρ σε επίπεδα που το καθιστούν εύλογα στοιχειωμένο.
Η 26η Ιουλίου του 1983 είναι η μέρα στην οποία σταμάτησε ο χρόνος στο συγκεκριμένο δρομικό αγώνισμα. Πάγωσε –και είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα ξεπαγώσει ποτέ μελλοντικά.
Η Γιαρμίλα Κρατοχβίλοβα σε βράβευσή της στην επέτειο των 40 ετών από το Παγκόσμιο ρεκόρ στο Μόναχο.
Παντζάρια στο χώμα, άμμος στο λάστιχο
Στους πάγους, κυριολεκτικά, είχε σκληραγωγηθεί η Γιαρμίλα Κρατοχβίλοβα παιδιόθεν. Επαρχιωτοπούλα, γεννηθείσα στις 26 Ιανουαρίου 1951 στο χωριό Γκόλτσουβ Γένικοβ. Εκεί, στην καρδιά της σημερινής Τσεχίας, κυνήγησε το όνειρό της. Να γίνει αθλήτρια του στίβου. Δρομέας. Τι αποστάσεων; Αδιάφορο.
Ειδικεύτηκε στις μικρές, κάνοντας και μεσαίες. Τετρακοσάρι βασικά. Οκτακοσάρι σπανίως. Ακόμα πιο σπάνια (sic) το έτρεξε σε μεγάλους, επίσημους, αγώνες. Ένα τέτοιο είχε καταγράφει, προτού καταπλήξει τον πλανήτη. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο του 1982, όταν έκανε χρόνο 1.56.59. Σχεδόν τριάμισι δευτερόλεπτα πιο αργή από εκείνο το απόγευμα που έγραψε ιστορία.
Υπόδειγμα εργατικότητας και πειθαρχίας, σταχανοβίτισσα κανονική, υπάκουε πρόθυμα σε οτιδήποτε της ζητούσε ο επί 20ετία προπονητής της, Μίροσλαβ Κβατς. Δεν τον άκουγε, μονάχα όταν εκείνος την παρακάλαγε να κοιμηθεί καμιά ώρα ανάμεσα στην πρωινή και την απογευματινή προπόνηση.
Το κορμί της γεμάτο μυς. Σμιλεμένο, μάλλον άχαρα για γυναίκα, στη φάρμα του θείου της. Ξερίζωνε παντζάρια και πατάτες με τις ώρες. Για να βγάζει τα προς το ζην, δούλευε αργότερα ως λογίστρια. Ταυτόχρονα, το πάλευε να διακριθεί και εκτός τσεχοσλοβακικών συνόρων. Επί χρόνια, χωρίς επιτυχία. Ήταν όμως αποφασισμένη.
Προπονήσεις πάνω στην παγωμένη επιφάνεια μιας λίμνης, όταν τα χιόνια είχαν καλύψει τον στίβο στο (γειτονικό του χωριού της) Τσάσλαβ. Να τρέχει με τα σπάικς και τα καρφιά να ραγίζουν τον πάγο... Επαναλήψεις σε 200άρια, σέρνοντας πίσω της ένα λάστιχο παραφουσκωμένο με άμμο... Ρήξη αχιλλείου στο αριστερό πόδι; Κάθε μέρα στην πισίνα, βουτώντας με ένα γιλέκο με βάρη και με μάσκα αεριών στο πρόσωπο, ώστε να περιορίζει τις αναπνοές και να αυξάνει τους σφυγμούς…
Ταγμένη, με μία λέξη. Ταγμένη να πετύχει στον στίβο.
Σε πολύωρες προπονήσεις με άρσεις βαρών, έφτανε μέσα σε μία μέρα να έχει σηκώσει συνολικά 16 τόνους. Κατ’ άλλους, πάνω από 20! Εξού και τα εμφανή μούσκουλα.
Έχοντας μετακομίσει στην Πράγα, σηκωνόταν αξημέρωτα και έτρεχε στις 4 το πρωί, προτού πιάσει δουλειά. Μέχρι τα 27 της δεν είχε κατεβεί τα 53 δευτερόλεπτα στα 400μ. Πρώτη διεθνής διάκριση ακόμα αργότερα. Το 1979, σχεδόν 28χρονη, ένα Αργυρό μετάλλιο σε Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα κλειστού στα 400μ.
Έπρεπε να μπούμε στα ‘80s και η ίδια στο στάδιο Lenin της Μόσχας, για να γίνει ευρύτερα γνωστή: Αργυρό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες, τερματίζοντας μισό δευτερόλεπτο και βάλε πίσω από το νέο μεγάλο όνομα στις μεσαίες και μικρές αποστάσεις. Τη Μαρίτα Κοχ.
Έκτοτε οι κόντρες τους θα γράψουν ιστορία. Έκτοτε, και μέχρι σήμερα, η Τσεχοσλοβάκα και η Ανατολικογερμανίδα θα βλέπουν τα ονόματά τους αδιάρρηκτα συνυφασμένα με το ντόπινγκ. Δίχως να έχει αποδειχθεί ποτέ τίποτα, δίχως να χάσουν τα απίθανα ρεκόρ τους.
Η Γιαρμίλα Κρατοχβίλοβα σε μια από τις μεγάλες μάχες με τη Μαρίτα Κοχ.
Κούρσα στα όρια του εξωπραγματικού
Fast forward στον Ιούλιο του 1983. Φτάνοντας στο Μόναχο για το μίτινγκ στο οποίο έχει δηλώσει συμμετοχή, η Κρατοχβίλοβα αλλάζει τα πλάνα της. Μόλις δύο μέρες νωρίτερα, σε 400άρι στην Πράγα, έχει σημειώσει τη δεύτερη καλύτερη επίδοση της χρονιάς. Παθαίνει όμως κράμπες, αποφασίζει με τον προπονητή της να κατέβει σε άλλη απόσταση στη Γερμανία.
Όχι στα 400, όχι στα 200 (στα οποία επρόκειτο αρχικά να πάρει μέρος), αλλά στα 800μ. Για να μην επιβαρυνθεί το πόδι της στο σπριντ ή έστω στην τελική ευθεία του 400αριού. Υποτίθεται ότι θα κάνει μία χαλαρή κούρσα μεσαίας απόστασης, εν όψει και του 1ου Παγκόσμιου Πρωταθλήματος που θα διοργανωθεί το ίδιο καλοκαίρι στο Ελσίνκι.
Ξέρει, η Τσεχοσλοβάκα, πως η Κοχ θα δηλωθεί στη φινλανδική πρωτεύουσα στα 100 και τα 200μ. Ίσως και στις σκυταλοδρομίες (όπερ και… γενήσεται), αλλά αυτές δεν την νοιάζουν. Ευκαιρία λοιπόν να δοκιμαστεί σε μεγαλύτερες αποστάσεις, στις οποίες θα στοχεύσει το Χρυσό μετάλλιο άνευ Κοχ.
Μπαίνει δυνατά στην κούρσα στο Μόναχο. Και επιταχύνει. Και επιταχύνει. Παίρνει κεφάλι στην κούρσα, στα μισά της έχει μείνει μονάχα μία αθλήτρια στο κατόπι της. Άντε, και άλλες δύο από ευκρινή απόσταση. Καμπανάκι, στα 56.82’’. Τρομερός χρόνος, μα τρομερότερο είναι ότι το δεύτερο 400άρι καλύπτεται σε 56.46’’. Είναι ακόμα γρηγορότερο.
Η αθλήτρια των 171 εκατοστών με τη γράμμωση αρσιβαρίστριας στα χέρια εξαφανίζεται από τον ορίζοντα των συναθλητριών της. Η γυναίκα με την ολόλευκη φανέλα και το Νο.292 είναι φανερό από τα 500μ. πως έχει μείνει αυτή και το χρονόμετρο.
Το Ολυμπιακό στάδιο της βαυαρικής πόλης είναι μισοάδειο στις περισσότερες εξέδρες, αλλά αυτή μπροστά στην τελική ευθεία των δρομικών αγωνισμάτων έχει κόσμο. Αρκετοί αντιλαμβάνονται ότι οδεύουμε προς Παγκόσμιο ρεκόρ και χειροκροτούν ρυθμικά. Ακόμα και οι άλτες του μήκους, παραδίπλα, έχουν αφήσει το αγώνισμά τους και παρακολουθούν με ενδιαφέρον τα τελευταία μέτρα.
Η Γιαρμίλα Κρατοχβίλοβα αμέσως μετά το ιστορικό 1.53.28, το Παγκόσμιο ρεκόρ που πέτυχε στις 26 Ιουλίου 1983.
Τερματισμός στο ένα λεπτό, 53 λεπτά, 28 δευτερόλεπτα για τη γυναίκα-άνεμο. Άνεμος, παρελθόν, και το -πρώην πια- παγκόσμιο ρεκόρ της Ναντέζντα Ολιζαρένκο από τους… εντός έδρας Ολυμπιακούς του ’80. Εκείνο το 1.53.43 της Σοβιετικής θα έστεκε έως σήμερα (και με διαφορά από την επόμενη καλύτερη επίδοση) ως Παγκόσμιο ρεκόρ, αν δεν ήταν εκείνο το απόγευμα στη Βαυαρία.
Αδικημένη από την ιστορία η Ολιζαρένκο. Ή μήπως ευνοημένη; Ο εξίσου απίθανος -και καλύτερος- χρόνος της Κρατοχβίλοβα την βάζει σχεδόν αμέσως στην μπούκα.
Αρχίζουν οι εύλογες απορίες για το πώς μπορεί ένας γυναικείος οργανισμός να τρέξει τη συγκεκριμένη απόσταση τόσο γρήγορα. Αρχίζει η χλεύη.
Η σωματοδομή της, και όχι μόνο, θυμίζει άνδρα, οι πιο κακεντρεχείς λένε ότι μοιάζει στο πρόσωπο με τον τραγουδιστή των Who, Ρότζερ Ντάλτρι. Στην εφημερίδα «Chicago Sun-Times» την βαφτίζουν «Doctored J». Εκείνη την εποχή μεσουρανεί στο ΝΒΑ ο Τζούλιους «Dr. J» Έρβινγκ. Η παθητική κατάληξη για τη δρομέα («J» για το Jarmila…) υπονοεί ότι είναι αντικείμενο ιατρικής βοήθειας.
Αυτή δεν ιδρώνει. Σίγουρα δεν κουράζεται. Το τελευταίο της 100άρι στην ιστορική κούρσα είναι το πιο γρήγορο, αν σπάσουμε στα τέσσερα το δεύτερο 400άρι. «Βελρντ Ρεκόρντ!», φωνάζει στην τηλεοπτική μετάδοση ο Γερμαναράς σπίκερ κατά τον τερματισμό, αλλά η Γιαρμίλα συνεχίζει να τρέχει!
Πέφτει πάνω της ο προπονητής της και μόνο τότε συνειδητοποιεί ότι έχει σπάσει το ρεκόρ της Ολιζαρένκο. Σηκώνει τα χέρια να πανηγυρίσει, αποκαλύπτοντας τις τριχωτές μασχάλες της, οι δε φωτογράφοι τρέχουν προς το μέρος της να απαθανατίσουν τη στιγμή. Αυτά τα ολίγα. Κάνει τυπικές δηλώσεις, γυρίζει στην Πράγα. Στο αεροδρόμιο δεν υπάρχει δημοσιογράφος να την περιμένει.
Όταν η εμφανής αλλαγή στην εμφάνισή της Γιαρμίλα Κρατοχβίλοβα άρχισε να γεννά ερωτηματικά.
Λίγο πριν, λίγο μετά την κούρσα
Δεν είχε φτάσει βέβαια από το πουθενά στην κορυφή του κόσμου και της ιστορίας. Έστω τριανταρίζοντας, έγινε θαμώνας των… βάθρων. Το 1981 πήρε Χρυσό μετάλλιο στο Ευρωπαϊκό κλειστού της Γκρενόμπλ στα 400μ. και έκανε το ίδιο τις επόμενες χρονιές στην ίδια διοργάνωση σε Μιλάνο και Βουδαπέστη. Πρώτευσε και το 1984 στο Γκέτεμποργκ αλλά στα 200μ.
Στο νεότευκτο ΟΑΚΑ το 1982 ήταν δεύτερη στο Ευρωπαϊκό ανοιχτού στα 400, πίσω βέβαια από την Κοχ. Δεύτερη και στα 4×400 με την Τσεχοσλοβακία, πίσω από την Ανατολική Γερμανία της Κοχ. Σε αμφότερα, οι πρωτιές της τελευταίας ήρθαν με Παγκόσμια ρεκόρ.
Από το πουθενά έρχεται ως προς το «WR» που μπαίνει δίπλα στο όνομά της στο συγκεκριμένο αγώνισμα. Στο 800άρι, το οποίο σπανίως το επιλέγει. Άλλος ένας εύλογος λόγος απορίας. Πού δηλαδή να την είχε μελετήσει εκ βαθέων, ενδελεχώς την απόσταση…
Μετά λοιπόν το ρεκόρ του Μονάχου, η Κρατοχβίλοβα κατεβαίνει στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του Ελσίνκι. Στα 400 και στα 800. Λεπτομέρεια: τα δύο αγωνίσματα διεξάγονται σχεδόν ταυτόχρονα. Περιττό, εδώ που τα λέμε, το «σχεδόν». Στις 9 Αυγούστου 1983 παίρνει μέρος στην ημιτελική κούρσα στο 400άρι. Την ελέγχει απόλυτα, παίρνει ως πρώτη το ένα από τα τέσσερα εισιτήρια για τον τελικό με 51.08.
Ακριβώς 35 λεπτά αργότερα πανηγυρίζει το Χρυσό στο 800άρι! Με το… συμβατικό 1.54.68 (με το οποίο σήμερα θα κέρδιζε οποιονδήποτε τελικό), αφήνει ενάμισι δευτερόλεπτο πίσω τη δεύτερη Λιουμπόβ Γκούρινα. Η ακριβής χρονική απόσταση ανάμεσα στην αποχώρησή της από τον αγωνιστικό χώρο μετά τα 400μ. και την επιστροφή της σε αυτόν για τα 800 έχει υπολογιστεί στα 24 λεπτά…
Πίσω στο δωμάτιο, ύπνος, την επομένη τελικός στο 400άρι. Ίχνος κούρασης… Βασικά, Παγκόσμιο ρεκόρ! Και σε αυτή την απόσταση! Γίνεται η πρώτη αθλήτρια στην ιστορία που κατεβαίνει τα 48 δευτερόλεπτα, σε μια κούρσα στην οποία πέμπτη τερματίζει η Μαρίτα Πέιν, σύζυγος του κατοπινού ΝΒΑer και σούπερ σκόρερ του Σπόρτιγκ, Μίτσελ Γουίγκινς, και μητέρα του νυν αστέρα του ΝΒΑ, Άντριου.
Με 47.99, η Κρατοχβίλοβα σπάει το 48.16 της Μαρίτα Κοχ από την Αθήνα. Η Ανατολικογερμανίδα το παίρνει πίσω το 1985 (κάνοντας 47.60) και από τότε ποτέ καμία αθλήτρια δεν πέφτει ξανά κάτω από τα 48’’.
Η μεγάλη νίκη της Γιαρμίλα Κρατοχβίλοβα στο Παγκόσμιο του Ελσίνκι τον Αύγουστο του 1983.
Οι υποψίες έμειναν υποψίες
Σημειωτέον ότι και στον κλειστό στίβο, το 1982, έχει κάνει στον τελικό του Ευρωπαϊκού στο Μιλάνο ένα τρομερό 49.59’’. Παγκόσμιο ρεκόρ, το οποίο μέχρι να σπάσει η Ολλανδή Φέμκε Μπολ, θα περάσουν 41 ολόκληρα χρόνια! Αυτό στα 800 του ανοιχτού με 1.53.28 παραμένει αμφίβολο έστω αν θα πλησιαστεί ξανά.
Οι επόμενες καλύτερες επιδόσεις στην ιστορία (μετά την Τσεχοσλοβάκα αλλά και την Ολιζαρένκο του 1980) έρχονται το 2008 από την Πάμελα Τζελίμο και το 2018 από την Κάστερ Σεμένια. Τόσο η Κενυάτισσα όσο και η Νοτιοαφρικανή (με τα αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης και την κουβέντα για το αν ορθώς συμμετέχει σε αγώνες γυναικών) έχουν ατομικά ρεκόρ πάνω από 1 λεπτό και 54 δευτερόλεπτα…
Η Κρατοχβίλοβα χάνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες εξαιτίας του μποϊκοτάζ των χωρών από το Ανατολικό μπλοκ στις ΗΠΑ και αποσύρεται από την ενεργό δράση το 1987, μετά από μια πέμπτη θέση στο Παγκόσμιο της Ρώμης.
Διατηρεί δυο ντουζίνες κορυφαίες επιδόσεις στα τσεχικά βιβλία των ρεκόρ στα σπριντ (ακόμα και στα 60μ.) και τις μεσαίες αποστάσεις, έχει εκδώσει δύο αυτοβιογραφίες, έχει γίνει προπονήτρια.
Δική της αθλήτρια, η Λουντμίλα Φορμάνοβα “μιμείται” ως προς το χρώμα του μεταλλίου σε ένα Παγκόσμιο Πρωτάθλημα τη δασκάλα της. Χρυσή στη Σεβίλλη το 1999. Με χρόνο λίγο κάτω από το 1.57’’. Καμία σχέση με τους χρόνους της… Γιαρμίλα Κ., η οποία θα περάσει όλες αυτές τις δεκαετίες διατρανώνοντας την καθαρότητά της.
Η τσέχικη εφημερίδα, «Mlada fronta DNES», θα φέρει το 2006 στη δημοσιότητα έγγραφα που αποκαλύπτουν εκτεταμένο κύκλωμα ντόπινγκ εκείνα τα χρόνια στην Τσεχία. Όχι όμως και πειστήρια για την ενοχή της Κρατοχβίλοβα.
Η Γιαρμίλα Κρατοχβίλοβα (δεξιά) ως προπονήτρια με τις αθλήτριές της, Χάνα Μπενέσοβα (αριστερά) και Λουντμίλα Φορμάνοβα.
Το 2021 ο ρεπόρτερ Λούντεκ Μαντλ είπε ότι χορήγηση αναβολικών διά κρατικής οδού υπήρχε σε εκτεταμένη μορφή και πως το ενδεχόμενο να μη συμμετείχε σε αυτό η Παγκόσμια ρεκορντγούμαν είναι κοντά στο 0% -αφήνοντας πάντως να εννοηθεί πως ίσως η ίδια να μη γνώριζε τι είδους ουσίες τής είχαν χορηγηθεί.
Σε δική τους έρευνα, οι «New York Times» έχουν αποκαλύψει πως το όνομά της εμφανίζεται το 1984 και το 1987 στο πρόγραμμα συστηματικού ντοπαρίσματος στην Τσεχοσλοβακία, γνωστό με τον ευφημισμό «Εξειδικευμένη φροντίδα». Σε λίστες δηλαδή αθλητών που επιλέγονται να… ενισχυθούν παρανόμως, όπως και να τεθούν σε εσωτερικό (στους κόλπους της Ομοσπονδίας) αντι-ντόπινγκ κοντρόλ, ώστε να αποσυρθούν έγκαιρα από διεθνείς αγώνες, αν βρεθούν θετικοί. Η Κρατοχβίλοβα, σε αυτό το τελευταίο, είχε βγει αρνητική.
Η ίδια απορρίπτει μετά βδελυγμίας το ενδεχόμενο να ντοπαρίστηκε έστω και μία φορά, χώρια το τεστ φύλου στο οποίο είχε υποβληθεί και το οποίο επίσης δεν επιβεβαίωσε την περί… αντιθέτου υποψία. Πιστώνει την επιτυχία και τα ρεκόρ της στις επτάωρες καθημερινές προπονήσεις, στην προσεκτική διατροφή και δη τη λήψη βιταμίνης Β12, την οποία ο προπονητής της θεωρούσε “κλειδί” ώστε να έχει δυνάμεις και αντοχές.
Άγνωστο είναι τι θα είχε συμβεί αν οι έλεγχοι ντόπινγκ ήταν τότε περισσότεροι και πιο διαφανείς, αν το σκάνδαλο του Μπεν Τζόνσον είχε σκάσει ελάχιστα χρόνια νωρίτερα ή αν αντιστρόφως η Κρατοχβίλοβα είχε σημειώσει τους συγκεκριμένους χρόνους ελάχιστα χρόνια αργότερα. Το σίγουρο είναι ότι επρόκειτο για ένα ρομπότ, το οποίο δεν παρέκκλινε ποτέ από το πρόγραμμα και δούλευε σκυλίσια για να πετύχει, σε ηλικία που συναθλήτριές της βρίσκονται στη δύση της καριέρας τους.
Το «ρομπότ» άλλωστε είναι τσεχική λέξη. Εκ του «robota», της «εργασίας» (στις περισσότερες σλαβικές γλώσσες), με διεθνή καθιέρωση από τον Τσέχο θεατρικό συγγραφέα, Κάρελ Τσάπεκ…
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Καρλ Λιούις: Χίλια εννιακόσια ογδόντα τέσσερα
Ο μύθος του Χαϊλέ Γκεμπρεσελασιέ
Γουίλσον Κίπκετερ: Ισχνές αγελάδες, παχιές αγελάδες
Γιουσέιν Μπολτ: Επιβραδύνοντας τον χρόνο
Μάικ Πάουελ – Καρλ Λιούις: Η μέρα που οι άνθρωποι πέταξαν
Τζέσε Όουενς: Τα (πρώτα) 45 λεπτά της δόξας του!
Σεργκέι Μπούμπκα, Ο Τελευταίος Τσάρος