Κυριακάτικο απόγευμα στο Άμστερνταμ. Χειμωνιάτικο. Είκοσι μέρες πριν τα Χριστούγεννα του 1982.
Ούτε καν οι πιστοί του Άγιαξ… δεν πείστηκαν για να κατηφορίσουν στην θρυλική έδρα του «Αίαντα», το De Meer, οι εξέδρες του οποίου δεν ήταν καν, ασυνήθιστα είναι η αλήθεια, γεμάτες στη φιλοξενία της Χέλμοντ.
Κακά τα ψέματα, ούτε ο αντίπαλος ούτε η συγκυρία (τους) συγκινούσαν ιδιαίτερα. Για την ακρίβεια, στον ανταγωνισμό είτε με την εορταστικά ντυμένη, πανέμορφη πόλη είτε με την οικιακή θαλπωρή, μάλλον δεν υπήρχαν και πολλά να προσφέρει.
Πού να ‘ξεραν.
Λίγο πριν τη συμπλήρωση του 20λέπτου ο Γιόχαν Κρόιφ άνοιξε το σκορ. Στα μέσα ακριβώς της δεύτερης σεζόν του μετά την επιστροφή του στον Άγιαξ, πατημένα πια στα 35 του.
Με τη σέντρα ουσιαστικά, οι (τότε) Πρωταθλητές Ολλανδίας κέρδισαν πέναλτι. Η μπάλα στήθηκε στη βούλα, κανείς όμως δεν πήγαινε προς το μέρος της. Η πρώτη έκπληξη ήρθε από αυτόν που τελικά ανέλαβε και την ευθύνη. Τον λιγότερο αναμενόμενο από όλους.
Είναι ο τύπος με το «9» στην πλάτη. Η σαστιμάρα αποτυπώθηκε στον φυσικό ήχο της μετάδοσης, ενόσω ο «Ιπτάμενος Ολλανδός» πήγαινε προς την μπάλα. Δυσκολεύονταν όλοι να το πιστέψουν.
Ο Κρόιφ δεν εκτελούσε πέναλτι. Για την ακρίβεια, ποτέ, ενόσω αγωνιζόταν στην πατρίδα του, είτε στον Άγιαξ είτε στους «Oranje», δεν είχε αναλάβει έστω μία εκτέλεση. Ούτε καν στα μικράτα του, στα ξεκινήματά του στις φυτωριακές ομάδες (σύλλογο ή Εθνική).
Ακόμα-ακόμα και στο μεσοδιάστημα, στην πενταετία του ως “Salvador” πια στην Μπαρτσελόνα, από τα 78 γκολ που σημείωσε με τα «blaugrana» μόλις τα έξι ήρθαν με την μπάλα στα 11 βήματα από την εστία. Δεν υπάρχουν καταγραφές για το αν και σε πόσα πέναλτι αστόχησε στη θητεία του στην Ισπανία.
Ο ίδιος, σε κατοπινή της ποδοσφαιρικής καριέρας του συνέντευξη, θυμήθηκε πως είχε στείλει ένα στο δοκάρι στις καθυστερήσεις ενός παιχνίδι με την Μπούργος, αδυνατώντας έτσι να “σπάσει” το 0-0. Ενδεικτικό και της δικής του προσέγγισης.
Ο Γιόχαν Κρόιφ στη δεύτερη θητεία του στον Άγιαξ.
Συμπαίκτες του πίστευαν πως δεν ήθελε την ευθύνη. Πως φοβόταν ότι ενδεχόμενη αστοχία/αστοχίες θα αλλοίωναν το προφίλ του. Προφανής η “τρύπα” που χάσκει στη συγκεκριμένη συλλογιστική: δεν ήταν πάντα… «Ιπτάμενος» ο Κρόιφ. Έγινε.
Άλλοι, πιο ρεαλιστικά, ισχυρίζονται πως στις ομάδες που αγωνίστηκε υπήρχαν πάντα σπεσιαλίστες από τη βούλα. Ο Χενκ Γκρουτ, ο Γκέρι Μιούρεν, ο Γιόχαν Νέεσκενς στον Άγιαξ, ο Ρομπ Ρέζενμπρινκ και πάλι ο Νέεσκενς στην Εθνική Ολλανδίας.
Ο τρίτος δρόμος, συνδυαστικός και επικαλυπτικός των προηγουμένων, ήθελε τον Κρόιφ, στην εξέλιξη πια της καριέρας του, πολύ απλά να μην γουστάρει να σκοράρει… έτσι. Τόσο απλά, τόσο εύκολα, χωρίς παρά την ελάχιστη προσπάθεια, σκέψη και τεχνική.
Δεν ήταν ο μόνος. Ο Πελέ, για παράδειγμα, το ίδιο πίστευε και εφάρμοζε. Μετρημένες στα δάχτυλα οι φορές που ο «Βασιλιάς» στήθηκε στη βούλα. Δεν ήταν καν ο μόνος που, αν ισχύει ο ισχυρισμός του φόβου, τον ένιωθε. Ο Κρόιφ δεν το αποδέχτηκε έτσι κι αλλιώς, δεν το συζήτησε καν ποτέ, ο Φραντς Μπεκενμπάουερ όμως το(ν) έκανε… σημαία, αναγνωρίζοντας τις εκτελέσεις πέναλτι ως μια από τις μεγαλύτερες -αν όχι τη μεγαλύτερη- φοβία της δικής του ποδοσφαιρικής σταδιοδρομίας.
Αργότερα, έχοντας πια περάσει στους πάγκους, είχε ομολογήσει πως σύμφωνα με τη δική του θεώρηση και πεποίθηση δεν χρειάζεται, δεν γίνεται, πως δεν υπάρχει προπόνηση στα πέναλτι. Σε αυτή τη μονομαχία πίστευε πως, για να μπει κάποιος στη μία, “εθελοντική”, πλευρά (η άλλη, αυτή του τερματοφύλακα, είναι υποχρεωτική), το μόνο που χρειαζόταν ήταν -κοινά, απλοϊκά- να το ‘χει (ή να μην το ‘χει), να το νιώθει (ή να μην το νιώθει).
«Μαλακίες. Ο Γιόχαν ως ποδοσφαιριστής εξασκούνταν αρκετά στις εκτελέσεις. Απλώς βαριόταν τα συμβατικά και αναζητούσε πάντα το εξεζητημένο, το τρελό. Όσο περισσότερο ήταν, όσο αδιανόητο μπορεί να φαινόταν, τόσο περισσότερο του άρεσε», θυμάται ο αλλοτινός συμπαίκτης του στον Άγιαξ και -ευτυχώς για τον ίδιο μόνο στις προπονήσεις- “θύμα” του, μιας και ήταν τερματοφύλακας, ο Ρον Μπούμγκααρντ.
Εκείνο το κυριακάτικο, δεκεμβριανό, εορταστικό, χειμωνιάτικο βράδυ στο De Meer, λίγο μετά το 20λεπτο της φιλοξενίας της Χέλμοντ, ο Κρόιφ το είχε. Και φρόντισε, αδιαφορώντας για την όποια ιστορική παραφιλολογία, χωρίς φόβο είτε ευθύνης είτε αστοχίας, να μετατρέψει αυτή τη μοναδική φορά που οι συμπατριώτες του τον είδαν στα ολλανδικά γήπεδα να εκτελεί πέναλτι σε αλησμόνητη, σε έργο τέχνης.
Όπως δηλαδή, έτσι κι αλλιώς, το ήθελε, όσο τρελά και αδιανόητα γινόταν.
Ο Κρόιφ εκτελεί το πέναλτι με την πάσα.
Ποιος Ντε Νίρο…
Πέρασε λοιπόν με σταθερά βήματα μέσα στο κουτί και πλησίασε στην μπάλα. Φτάνοντάς τη, την έπιασε, τη σήκωσε για να την τοποθετήσει όπως ο ίδιος ήθελε. Ψευδαίσθηση. Παραπλάνηση. Έτσι κι αλλιώς, πάντα ο εκτελεστής είναι αυτός στον οποίον τα μάτια κεντράρουν.
Πόσο μάλλον που εκείνη τη μοναδική στιγμή ήταν ο Κρόιφ. Δεν χρειαζόταν κάτι περισσότερο για να μην αντιληφθεί κανείς τον Γέσπερ Όλσεν, ο οποίος πίσω του ήταν… τσίτα, έχοντας ενημερωθεί από τον συμπαίκτη του.
«Θα το κάνουμε τώρα».
Με το που άγγιξε την μπάλα στο έδαφος και καλά-καλά πριν και ο ίδιος σηκωθεί, την ακούμπησε και πάσαρε στο φαινομενικά… πουθενά αριστερά του. Με το που την άγγιξε, αυτομάτως είναι on play και συνεπώς όλοι μπορούν να μπουν στην περιοχή για να τη διεκδικήσουν. Το πλεονέκτημα όμως το είχε αυτός που εξαρχής γνώριζε τι θα γίνει.
Ο Όλσεν.
Ο Δανός πρόλαβε (ακόμα και) τις… σκέψεις των εμβρόντητων και απολύτως ξαφνιασμένων -όπως όλοι όσοι έβλεπαν- αντιπάλων, μπήκε στην περιοχή, δέχτηκε την πάσα του Κρόιφ, έκανε ένα κοντρόλ και, πριν ο τερματοφύλακας της Χέλμοντ προσπαθήσει να κάνει οτιδήποτε διαφορετικό από το να βγει απλώς, όρθιος, χωρίς καν να πέσει στο χορτάρι μπροστά του, γύρισε την μπάλα στον Ολλανδό, ο οποίος απλώς την έσπρωξε στα δίχτυα.
Για μερικές στιγμές σιγή. Το γκολ δεν πανηγυρίζεται στην υπό αναμονή εξέδρα. Ο σχολιαστής του παιχνιδιού είναι ο πρώτος που αντέδρασε. Φλεγματικά, ανάλογα της ψύχρας της βραδιάς, χαρακτήρισε απλώς «σπανιότητα» το γκολ που είδε.
Ο διαιτητής, Γιαν Μάνουελ, για μια και μόνο -μα ικανή να προσδώσει ακόμα περισσότερο στο πάγωμα του χρόνου- στιγμή κοίταξε γύρω του, περισσότερο προσπαθώντας να ανασύρει στο θυμικό του κανονισμούς και διατάξεις για να αντιληφθεί αν ό,τι και αυτός είδε είναι νόμιμο ή όχι.
Σφυρίζει. Γκολ. Φωνές Πανηγυρισμοί. Καλλιτέχνημα. Ιδιοφυΐα. Αιωνιότητα.
«Όταν έγινε, δεν πανικοβλήθηκα. Ήξερα πως το γκολ είναι έγκυρο, μιας και πουθενά, σε κανέναν κανονισμό, δεν αναγράφεται πως το πέναλτι πρέπει να εκτελεστεί απευθείας. Απλώς, όπως όλοι, έπρεπε να αντιληφθώ τι ακριβώς είχε συμβεί», είχε πει σε συνέντευξή του 35 χρόνια αργότερα ο Μάνουελ.
Στιγμές αφότου έχει σκοράρει ο Κρόιφ από την πάσα του Όλσεν.
«Ο Κρόιφ ήξερε τους κανονισμούς καλύτερα και από τους διαιτητές. Και αυτό ήταν ακόμα ένας λόγος που ενίσχυσε και τη δική μου βεβαιότητα πως το γκολ ήταν έγκυρο».
Το πρωταγωνιστικό δίδυμο αφηγήθηκε μια κοινή ιστορία. Με ξεκάθαρους ρόλους και σεναριογράφο. Η ιδέα ήταν του Κρόιφ. Μια από αυτές που -όπως είχε πει και ο Μπούμγκααρντ– έψαχνε για να μην βαριέται. Τη μοιράστηκε με τον Όλσεν και για μερικές μέρες τη δούλεψαν στις προπονήσεις.
«Όταν κερδίσαμε το πέναλτι, μου είπε επί τόπου πως θα το επιχειρούσαμε. Ούτε αγχώθηκα ούτε φοβήθηκα μήπως δεν πετύχει. Το είχαμε δοκιμάσει, πιστεύαμε πως θα λειτουργήσει», η ατάκα του… συμπρωταγωνιστή.
«Χριστούγεννα έρχονται. Θέλαμε να δώσουμε κάτι στον κόσμο για να θυμάται, να έχει να συζητάει. Εννοείται πως πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη στιγμή για να γίνει το οτιδήποτε. Εξαρτάται από το παιχνίδι, το σκορ, την αυτοπεποίθηση που έχεις», εκείνη του ιθύνοντα νου.
Το σίγουρο είναι πως δεν διέλυσε την αυτοπεποίθηση του… θύματος, του τερματοφύλακα της Χέλμοντ, του Ότο Βέρσφελντ. Πέντε γκολ δέχτηκε εκείνο το βράδυ, για το συγκεκριμένο μακαρίζει, αιωνίως, την τύχη του.
«Ένα γκολ σαν και αυτό θα συζητιέται για πάρα πολύ καιρό, θα αργήσει πολύ να ξεχαστεί, αν ξεχαστεί ποτέ. Γι’ αυτό και, παρότι μπορεί να δείχνω σα χαζός, μου αρέσει που ήμουν κομμάτι του».
Όλα κι όλα πέντε χρόνια έπαιξε ποδόσφαιρο. Στο τέλος της επόμενης σεζόν κρέμασε τα γάντια του. Ακόμα και στη Wikipedia το μόνο λήμμα που αφορά σε αυτόν είναι στην γλώσσα του και τα 2/3 του εστιάζουν ακριβώς σε αυτό το «penalty in drieën», το «πέναλτι στα τρία», όπως το αποκάλεσαν οι Ολλανδοί.
Ο Βέρσφελντ στα ’90s πια για ένα φεγγάρι επέστρεψε στο ποδόσφαιρο ως προπονητής τερματοφυλάκων στις ακαδημίες του συλλόγου. Η βασική, κύρια δουλειά του και τότε αλλά και από τότε που σταμάτησε; Ταξιτζής.
Άλλος, πέραν εκείνου και του Ντε Νίρο, δύσκολα θα “βλέπεται” εις τον αιώνα των αιώνων.
Ο Βέρστφελντ αποκρούει εντυπωσιακά κεφαλιά του Κρόιφ.
Η γέννηση και οι μιμητές
Πώς του προέκυψε τώρα η έμπνευση; Δεν αποκαλύφθηκε ποτέ. Το σίγουρο είναι πως δεν ήταν ο πρώτος. Πίσω στις 6 Ιουνίου 1957 σε ένα διεθνές παιχνίδι της Εθνικής Βελγίου με την Ισλανδία στις Βρυξέλλες το αποπειράθηκαν, το εκτέλεσαν και το πέτυχαν (με δύο πάσες μάλιστα) οι διεθνείς με τους «Κόκκινους Διαβόλους», Ρικ Κόπενς και Αντρέ Πίτερς, με τον πρώτο να πετυχαίνει έτσι το ένα από τα οκτώ γκολ της επικράτησης του Βελγίου (8-3).
Να το είχε δει ο Κρόιφ; Δύσκολο.
Λίγους μήνες νωρίτερα από εκείνη τη δική του εκτέλεση, στην Ολλανδία είχε κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τίτλο «Spel om de Bal», μετάφραση (περισσότερο ελεύθερη απόδοση ήταν) από τον δημοσιογράφο Νίκο Ζεεπμάκερ του θρυλικού «The Soccer Tribe».
Ο συγγραφέας, σε μια αποκλειστικά… ολλανδική αναφορά, σε μια σελίδα του καταπιάνεται με τα πέναλτι. Και γράφει χαρακτηριστικά:
«Αυτό που επιτρέπεται και έχει γίνει αρκετές φορές στο παρελθόν, χωρίς όμως να έχει αποδειχτεί αποτελεσματικό στην προπόνηση, είναι ο εκτελεστής να κάνει μια πάσα λίγα μέτρα πιο μπροστά του και διαγώνια σε έναν συμπαίκτη του, ο οποίος είτε σουτάρει από πιο κοντινή απόσταση είτε πασάρει στον αρχικό εκτελεστή. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί μια μονομαχία ενός με έναν να μετατραπεί σε μια δύο εναντίον ενός και έτσι να εξουδετερωθούν ουσιαστικά τερματοφύλακες που δείχνουν αντανακλαστικά και αποτελεσματικότητα στις εκτελέσεις πέναλτι».
Να το διάβασε ο Κρόιφ; Δύσκολο και αυτό, αλλά γνωρίζοντας -πια- την κουλτούρα και το πνευματικό του υπόβαθρο, λιγότερο δύσκολο και σίγουρα όχι απίθανο. Το εντυπωσιακότερο είναι πως ο Ζεεπμάκερ αφενός αναφέρει την εν λόγω πρακτική ως κάτι το επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν, παραθέτοντας μάλιστα στοιχεία πως η πρώτη φορά που μια τέτοια εκτέλεση με πάσα (όχι όμως και δεύτερη στη συνέχεια) καταγράφηκε στα ολλανδικά γήπεδα ήταν το 1944 από τους ποδοσφαιριστές της Φέγενορντ, Μπας Πάουβε και Χέραρντ Κάπεν.
Johan and that penalty 😉 #CruyffLegacy pic.twitter.com/Y3TUffduat
— Johan Cruyff (@JohanCruyff) December 11, 2021
Το σίγουρο είναι πως αυτή, η εκτέλεση του Κρόιφ, ενέπνευσε έκτοτε ανάλογες προσπάθειες. Ο Μέσι με τον Σουάρες το έκαναν επιτυχημένα -χωρίς όμως να αλλάξουν δεύτερη πάσα- σε ένα παιχνίδι της Μπαρτσελόνα με τη Θέλτα στο Camp Nou στις 14 Φεβρουαρίου 2016. Αν πετύχαινε μάλιστα το αρχικό πλάνο, το οποίο, σύμφωνα τουλάχιστον με τον Νεϊμάρ, ήθελε και τον ίδιο να εμπλέκεται, τότε θα ήταν ανεπανάληπτο.
Έντεκα χρόνια νωρίτερα στο Highbury σε φιλοξενία της Μάντσεστερ Σίτι Πιρές και Ανρί… ρεζιλεύτηκαν, όπως και το 2023 ο Ικάρντι, ο οποίος, παρότι πήρε την πάσα του Ακτούρκογλου (οι Γάλλοι της Άρσεναλ ούτε αυτή δεν μπόρεσαν να κάνουν), αστόχησε σε κενό τέρμα κόντρα στην Καραγκιουμρούκ.
Υπάρχουν κι άλλες απόπειρες, οι συγκεκριμένες όμως -επιτυχημένη και αποτυχημένες- είναι αυτές που έχουν μείνει στη συλλογική μνήμη.
Σε αυτήν, ανεξαρτήτως αν ήταν ευρεσιτεχνία, αν ήταν η πρώτη που έγινε ποτέ, αυτή του Γιόχαν Κρόιφ θεωρείται ξεχωριστή, ταυτισμένη ως έμπνευση και εκτέλεση με τον «Ιπτάμενο Ολλανδό». Έργο διάνοιας, από τη δική του διάνοια.
Όχι εφάμιλλης με την «Cruyff Turn», την περίφημη σήμα-κατατεθέν ντρίμπλα του, αλλά πολύ κοντά της και σίγουρα για τα παραδοσιακά στέκια των φιλάθλων του Άγιαξ στο Άμστερνταμ (και πρακτικά… εντευκτήρια της ιεράρχησης των κορυφαίων… οτιδήποτε, των πάντων στην ιστορία του «Αίαντα»), στο Gat van Zuid και στο Café aan de Maas, απολύτως ταιριαστή της σπανιότητας, σχεδόν ολοκληρωτικής, της στιγμής.
Διάολε, έτσι μόνο -ή, έστω, κάπως έτσι, ανάλογα ανεπανάληπτα- θα εκτελούσε το μόνο του πέναλτι στα ποδοσφαιρικά χρόνια στην πατρίδα του ο Κρόιφ. Μια ντρίμπλα, μια σκέψη, μια έμπνευση, ένα (και μόνο) πέναλτι. Για το μεγαλείο, περισσότερα δεν χρειάζονται.
Υ.Γ. Κάποια στιγμή -κάποια, επαναλαμβάνω- θα πρέπει σιγά-σιγά να προσπαθήσουμε έστω να αποδώσουμε σωστά την εκφορά του επιθέτου του No14. Γιατί σίγουρα δεν έχει καμία σχέση με αυτήν που τον έχουμε “βαφτίσει”. Κάποια στιγμή. Μέχρι τότε, μέχρι εκείνη την στιγμή, εκείνη την απόπειρα που ελπίζω πως δεν θα αργήσει, ας μείνει Κρόιφ.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ο Γιόχαν Κρόιφ μας βοήθησε να καταλάβουμε
CHECK IT OUT: Όλα τα κείμενα του Αντώνη Οικονομίδη