Γκντανσκ, Πολωνία, 22/6/2012: Η πόλη στην οποία τα (κρυφά) όνειρα της εθνικής μας για νέες υπερβάσεις, κατά τα πρότυπα του Euro 2004, παίρνουν τέλος από την καλοκουρδισμένη -και σαφώς ανώτερη- Γερμανία.
Προημιτελικός του Euro 2012, στα γήπεδα Πολωνίας και Ουκρανίας.
Τελικό σκορ 4-2 και επιστροφή στο σπίτι μας…
Fast forward: 13/7/2018… Η επιστροφή στο γήπεδο που μας πίκρανε έγινε μέσω ενός φιλικού της ομάδας του Αστέρα Τρίπολης, στο πλαίσιο της προετοιμασίας του για την σεζόν 2018/19. Αντίπαλος, η Λέγκια Γκντανσκ, τοπική ομάδα.
Μια τεράστια σημαία της Ελλάδας (καθώς και των άλλων χωρών που φιλοξένησε το γήπεδο: Ισπανία, Γερμανία, Ουαλία) δεσπόζει έξω από τα αποδυτήρια και ξυπνάνε μνήμες…
Τελικό σκορ: 0-1. «Μια άτυπη προσωπική ρεβάνς», σκέφτομαι μισοχαμογελώντας.
Ωστόσο, αυτή δεν ήταν η τελευταία μου γεύση από την πόλη…
Την επόμενη μέρα, εκμεταλλευόμενος το απογευματινό ρεπό της ομάδας, βρίσκομαι στην πόλη με στόχο την χαλάρωση από τις συνεχόμενες προπονήσεις -όπως και όλοι οι παίχτες εξάλλου…
Κάπου εκεί, όμως, μαθαίνω ότι στην πόλη βρίσκεται ένα από τα -θεωρούμενα- καλύτερα μουσεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αποφασίζω να το επισκεφτώ.
Το μουσείο του Γκντανσκ.
Τέσσερις ώρες μετά, και ενώ σχεδόν τρέχω για να προλάβω το πούλμαν της επιστροφής, νιώθω ότι πλέον το Γκντανσκ δεν θα μου ξυπνά άσχημες αναμνήσεις, λόγω του αποκλεισμού στο Euro 2012, αλλά, αντιθέτως, θα κουβαλάω πάντα μαζί μου την επίσκεψη στο μουσείο αυτό…
Εκεί, υπήρχε μια έκθεση με τρεις διαδοχικές αίθουσες που αναπαριστούσαν το σπίτι μιας οικογένειας, ακριβώς πριν την έναρξη του πολέμου, λίγο μετά την έναρξη του και λίγο πριν το τέλος του…
Έτσι, ουσιαστικά, μπήκα στα παπούτσια και το μυαλό ενός μικρού αγοριού, λίγο πριν την έναρξη του πολέμου, εισερχόμενος στο σπίτι που ζούσε και νιώθοντας τη θαλπωρή και την ασφάλεια μιας ευτυχισμένης οικογένειας.
Μιας ασφάλειας η οποία, στην επόμενη αίθουσα απουσίαζε, με εμφανή την έλλειψη βιβλίων, επίπλων και ρούχων που πουλήθηκαν για λίγο ψωμί, ενώ από το παράθυρο-οθόνη έβλεπα γερμανικές περιπολίες να καταδιώκουν Εβραιοπολωνούς…
Τέλος, λίγο πριν το τέλος του πολέμου, η καρδιά μου σκίρτησε, μπαίνοντας στο δωμάτιο και αντικρίζοντας βομβαρδισμένους τοίχους, ξύλα στο σπασμένο παράθυρο, το στρώμα κατάχαμα και τα κουπόνια του φαγητού πάνω στο τραπέζι… Καλύτερη εισαγωγή στην έκθεση δεν μπορούσα να φανταστώ…
Σε πιάνει κατευθείαν και σε πετάει στη δίνη του κυκλώνα, αναγκάζοντάς σε να τα δεις όλα μέσα από τα μάτια των κατεξοχήν θυμάτων του πολέμου: των ανυπεράσπιστων παιδιών που κλήθηκαν, ξαφνικά, να παλέψουν με νύχια και με δόντια για την επιβίωσή τους…
Αναπαράσταση του ίδιου δωματίου ενός πολωνικού σπιτιού, λίγο πριν την έναρξη του πολέμου και λίγο πριν τη λήξη του.
Η κυρίως έκθεση ξεκινά με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τις ανοιχτές πληγές που άφησε πίσω του με την συνθήκη των Βερσαλλιών (τόσο στην ηττημένη Γερμανία όσο και σε πολλές άλλες χώρες), όπως επίσης και την αστάθεια σε πολλούς τομείς (οικονομία, εδαφικά ζητήματα, συνθήκες διαβίωσης κτλ).
Παράγοντες που έδωσαν γόνιμο έδαφος για την άνθιση απολυταρχικών καθεστώτων: τον κομμουνισμό στη Σοβιετική Ένωση, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, τον φασισμό στην Ιταλία, τον Εθνικόσοσιαλισμό στην Γερμανία και τον ιμπεριαλισμό στην Ιαπωνία (και την Ισπανία του Φράνκο αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία…).
Εν συνεχεία, ακολούθησαν οι αδέξιες και αφελείς διπλωματικές προσπάθειες αποφυγής πολέμου σε παγκόσμια κλίμακα (χαρακτηριστική η περίπτωση της Τσχεοσλοβακίας, που μεγάλο τμήμα της προσαρτήθηκε στην Γερμανία-αφού είχε ήδη προσαρτήσει την Αυστρία- μέτα από την Συμφωνία του Μονάχου σε μια κραυγαλέα επίδειξη αδιαφορίας προς τα ‘μικρότερα’ κράτη/έθνη με συμμετέχοντες την Γερμανία, την Βρετανία και την Γαλλία δηλαδή με την απουσία της ίδιας της Τσεχοσλοβακίας!).
Προσπάθειες που μάλιστα χαιρετίστηκαν από τα μέσα με επευφημίες -θεωρώντας μικρό τίμημα την παραχώρηση της Τσεχοσλοβακίας με αντίτιμο την παγκόσμια ειρήνη-ρώτησε κανείς τους ίδιους τους Τσεχοσλοβάκους;- (αφού εθελοτυφλούσαν και αφέθηκαν να πιστέψουν ότι οι εδαφικές επεκτατικές βλέψεις του Χίτλερ έφθαναν ως εκεί, όπως ο ίδιος είχε δεσμευθεί) εως την αφορμή για την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου: την άρνηση της Πολωνίας να παραχωρήσει στη Γερμανία το στρατηγικής σημασίας λιμάνι του Γκντανσκ (ημιαυτόνομη περιοχή υπό την Πολώνία με πλειοψηφία γερμανόφωνων πολιτών) καθώς και άλλων απαιτήσεων.
Αμέσως μετά, ήρθε η στιγμή που όλος ο πλανήτης έτρεμε: η κύρηξη πολέμου από την Γερμανία στην Πολωνία και -βάσει εγγυήσεων που είχαν δοθεί στους Πολωνούς, όπως και σε Έλληνες και Ρουμάνους σε περίπτωση εισβολής στα δικά τους εδάφη- την είσοδο στον πόλεμο από Βρετανία και Γαλλία.
Ο κύβος είχε ριφθεί…
Ακολούθησε η προέλαση των γερμανικών δυνάμεων στην Πολωνία αλλά σχεδόν ταυτόχρονα (μόλις 16 μέρες μετά την έναρξη του πολέμου) κάτι πιο ύπουλο…
Βάσει της μυστικής Συνθήκης Μόλοτοφ-Ρίμπεντροπ, Σοβιετικοί και Γερμανοί είχαν προαποφασίσει τα κομμάτια της Πολωνίας που θα αναλογούσαν στον καθένα και έτσι οι Σοβιετικοί, χωρίς προειδοποίηση, εισέβαλαν στην Πολωνία από την ανατολή, ανυπόμονοι να καταλάβουν τα συμφωνηθέντα εδάφη (και φοβούμενοι, ίσως, ότι οι Γερμανοί μπορεί να αγνοήσουν την μεταξύ τους Συνθήκη…).
Έτσι, οι Πολωνοί βρέθηκαν να πολεμούν σε δυο μέτωπα, μεταξύ σφύρας και άκμονος, και, φυσιολογικά, δεν μπόρεσαν να προβάλουν μεγάλη αντίσταση…
Κατόπιν, ήρθαν οι φρικαλεότητες που υπέστησαν οι Πολωνοί από τους δυνάστες τους -και όχι μόνο από τους Γερμανούς με το Ολοκάυτωμα π.χ. αλλά και από τους Σοβιετικούς, σε λιγότερο γνωστά για μας περιστατικά, όπως την σφαγή στο δάσος Κάτυν, όπου δολοφονήθηκαν περίπου 20.000 -αξιωματούχοι και μη- Πολωνοί.
Μάλιστα, οι Σοβιετικοί, αργότερα, αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους και προσπάθησαν να κατηγορήσουν τους Γερμανούς για αυτό…
Μόλις το 1990, παραδέχτηκαν την ενοχή τους, επιχειρώντας όμως να μετατοπίσουν το επίκεντρο αλλού. Κατηγορώντας, δηλαδή, τους Πολωνούς για αντίστοιχους νεκρούς Σοβιετικούς σε πολωνικά εδάφη, σε μια ιδιότυπη προσπάθεια εξισορρόπησης της ιστορικής εξίσωσης.
Κάτι που μου θύμισε αντίστοιχες καταστάσεις στην Ελλάδα, όπου μετά από θλιβερά περιστατικά, αντί να στηλιτεύεται και να τιμωρείται ο θύτης, γίνεται αναφορά σε προηγούμενα αντιστοίχως θλιβερά περιστατικά που δεν αντιμετωπίστηκαν κατάλληλα. Κάτι που οδηγεί σε συντήρηση και διαιώνιση ενός ατέρμονου φαύλου κύκλου…
Τέλος, ακόμα και μετά την λήξη του πολέμου, η Πολωνία βρέθηκε κάτω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, αποτελώντας ένα από τα κράτη-δορυφόρους της Σοβιετικής Ένωσης, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, και μόνο μετά από αγώνες και εσωτερικές διαμάχες -αποκορύφωμα των οποίων ήταν το επαναστατικό κύμα του 1989- κατάφερε να εγκαθιδρύσει δημοκρατικό πολίτευμα.
Ζωντανές εικόνες μιας άλλης εποχής.
Μιλώντας προς το τέλος της επίσκεψής μου με έναν μεσόκοπο ξεναγό, η αίσθηση που αποκόμισα είναι ότι ο πολωνικός λαός έχει μια μεγάλη αίσθηση περηφάνιας. Και για την καταγωγή του και για τον τρόπο που υπέμεινε και αντιστάθηκε στα δεινά που του έτυχαν.
Δεν μου διέφυγε και μια πίκρα προς τις συμμαχικές δυνάμεις, λόγω της ανύπαρκτης βοήθειας κατά την επέλαση της Γερμανίας, και για την εγκατάλειψη που βίωσε από τις δυτικές δυνάμεις, στα μεταπολεμικά χρόνια του Ψυχρού Πολέμου…
Αργότερα, στο αεροπλάνο της επιστροφής για την Ελλάδα, αναλογιζόμουν τα εξής: Δεν θα ήταν ωραίο αν τέτοιου είδους ιστορίες γίνουν γνωστές στο ευρύ κοινό και λειτουργήσουν ως φάρος;
Και τι ωραία που θα ήταν αν αυτή η γνώση πολιτισμών, κουλτούρων και ιστορίας μεταφερόταν από αυτούς που έχουν τη δυνατότητα αρχικά να την γνωρίσουν και αργότερα να την προβάλλουν.
Διότι θεωρώ πως οποιοδήποτε επάγγελμα-όπως π.χ. του επαγγελματία αθλητή- δίνει δυνατότητα λόγου στους πρωταγωνιστές του, αυτοί μπορούν και οφείλουν να περάσουν το μήνυμα ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίσοι. Όλοι θα πρέπει να βοηθάμε ο ένας τον άλλον, με ανοιχτό μυαλό, ώστε να βελτιωθεί το πνευματικό και βιωτικό επίπεδο του κόσμου -όχι στη σφαίρα της θεωρίας και της ουτοπίας αλλά στην καθημερινή μας ζωή.
Γιατί στο φινάλε, πρέπει να νιώθουμε τυχεροί που δεν έχουμε ζήσει πόλεμο και πρέπει να κάνουμε ότι περνά από το χέρι μας για να μην έρθει η στιγμή που θα λέμε ως άλλοι Σόλωνες: Μηδένα προ του τέλους μακάριζε…
Υ.Γ. Δεν δηλώνω ιστορικός ούτε και φιλοδοξώ να γίνω, καταγράφοντας την ιστορία ενός αιώνα σε 2-3 σελίδες. Αυτό που επιθυμώ και προσπαθώ, όμως, είναι να γίνομαι, κάθε μέρα, καλύτερος άνθρωπος και, κυρίως, καλύτερος συνάνθρωπος…
Ο Αλέξανδρος Μανιάτογλου είναι κάτοχος πτυχίων προπονητικής ποδοσφαίρου UEFA A, B, C.