Το πυραμίδιο του Αμπέμπε Μπικίλα

Ένα πολύ ψηλό μνημείο που εκτείνεται, θαρρείς, μέχρι τον ουρανό είναι ο οβελίσκος.

Οι τέσσερεις πλευρές του στενεύουν προς τα πάνω και καταλήγουν σε ένα πυραμιδοειδές σχήμα στην κορυφή. Το πυραμίδιο. Αιγύπτιοι, όπως γίνεται αντιληπτό, οι πρώτοι κατασκευαστές του. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμασαν τις περίεργες στήλες από τη λέξη που χρησιμοποιούσαν για τους μυτερούς κίονες, τις σούβλες, για οτιδήποτε μακρύ. Από τον οβελό. Σαν το ομώνυμο εξάρτημα με το οποίο καθαρίζουμε τα όπλα, όπως ξέρουν όσοι έχουν πάει στρατό.

Ο Αμπέμπε Μπικίλα υπήρξε και στρατιωτικός στην Αιθιοπία. Διάσημος στα πέρατα της Γης έγινε όμως ως δρομέας μαραθωνίου. Ξυπόλητος (!), να στέφεται Ολυμπιονίκης στη Ρώμη, τρέχοντας μπροστά από τον περίφημο Οβελίσκο του Αξούμ. Στην κορύφωση της καριέρας του, να παίρνει δυνάμεις από το μνημείο που είχαν λεηλατήσει Ιταλοί στρατιώτες και μεταφέρει στην πρωτεύουσά τους.

Θρίαμβος, διπλός Ολυμπιακός μάλιστα, αλλά και τραγωδία. Ακριβώς σαν τον τίτλο της βιογραφίας του, γραμμένης από την κόρη του, την Τσίγκε. Θριαμβευτής και στο Τόκιο το 1964, πάλι με Παγκόσμιο ρεκόρ. Μα καθηλωμένος πέντε χρόνια αργότερα σε αναπηρικό καροτσάκι, μετά από αυτοκινητικό ατύχημα. Άλλα τέσσερα πιο μετά, στις 25 Οκτωβρίου 1973, φεύγει από τη ζωή και αφήνει πίσω του τον μύθο.

Ήρωας ενός ολόκληρου έθνους, ρέκορντμαν, πρωτίστως αναμορφωτής του αγωνίσματός του.

Πιονέρος. Αυτός που άλλαξε τον χάρτη, καθιερώνοντας τη χώρα του και άλλες (εξίσου “άγραφες” έως τότε) αφρικανικές ως δυνάμεις στους δρόμους αντοχής γενικότερα.

«Νενικήκαμεν» και… Νίσκανεν

Γραμμένο να ασχοληθεί με τον μαραθώνιο. Ο Αμπέμπε Μπικίλα έρχεται στον κόσμο στις 7 Αυγούστου 1932, στο χωριό Τζάτο. Δεν πρόκειται για μία τυχαία ημερομηνία. Την ίδια χρονιά, τον ίδιο μήνα, την ίδια μέρα διεξάγεται ο μαραθώνιος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες!

Η διαδρομή των 42 χιλιομέτρων και 195 μέτρων θεσμοθετήθηκε εν όψει της αναβίωσης των Αγώνων το 1896. Λεπτομέρειες, αν όντως ήταν ο Φειδιππίδης (ή Φιλιππίδης) ο οπλίτης που μετέφερε στους Αθηναίους την είδηση της νίκης επί των Περσών στον Μαραθώνα το 490 π.Χ. Ούτε το «νενικήκαμεν», το οποίο υποτίθεται ότι ανέκραξε, επιβεβαιώνεται από πηγές. Πριν την ιστορική Μάχη, είχε σταλεί στην Σπάρτη να ζητήσει τη βοήθεια των Λακεδαιμονίων.

Λεπτομέρειες, αν όντως ο Μπικίλα γνώριζε τη σύμπτωση με τη γέννησή του, όταν ξεκίνησε να ασχολείται με το τρέξιμο. Το σίγουρο είναι ότι βοήθησε όσο κανένας άλλος να στραφούν σε αυτό συμπατριώτες και… γείτονες. Στον μαραθώνιο των Ολυμπιακών του ’32 λαμβάνουν μέρος 33 δρομείς. Αφρικανοί; Ούτε ένας.

Είμαστε στα χρόνια της «Μεγάλης Ύφεσης» στις ΗΠΑ, μετά το χρηματιστηριακό κραχ του 1929. Στην Αιθιοπία έχουν τα δικά τους προβλήματα. Πόλεμο. Ο Β’ Ιταλο-Αβησσυνιακός ξεσπάει, όταν ο γιος του Ντεμίσιε Μπικίλα και της Γουντινές Μπενεμπερού είναι τριών ετών. Η φαμίλια υποχρεώνεται να μετακομίσει μακριά, στο Γκόρο. Η επιστροφή στην πλίνθινη καλύβα της ιδιαίτερης πατρίδας κατά τα σχολικά χρόνια του Αμπέμπε γίνεται με τη μαμά και τον πατριό του πλέον, Τεμτίτε Κέφελεου.

Γκένα λέγεται το άθλημα που συναρπάζει τον μικρό. Κάτι σαν χόκεϊ επί χόρτου σε αχανές πεδίο, με τα δύο τέρματα να απέχουν χιλιόμετρα ολόκληρα το ένα από το άλλο. Εξασκείται δηλαδή στις αποστάσεις, είτε παίζοντας είτε βόσκοντας ζώα στην επαρχία, όχι πολύ μακριά από την Αντίς Αμπέμπα.

Στην πρωτεύουσα εγκαθίσταται στα 19 του. Σκληραγωγημένος στα ορεινά μέρη του, όπου η έλλειψη οξυγόνου κουράζει πολύ πιο γρήγορα τον οργανισμό απ’ ό,τι σε κανονικές συνθήκες, προσλαμβάνεται λίγους μήνες αργότερα στην αυτοκρατορική φρουρά του Χαϊλέ Σελάσιε. Γίνεται και προσωπικός σωματοφύλακας του Αυτοκράτορα. Εκεί αλλάζει η μοίρα του, όχι όμως γι’ αυτόν τον λόγο.

Εκπαιδευτής της συγκεκριμένης φρουράς, έχοντας προσληφθεί από την αιθιοπική Κυβέρνηση, είναι ένας Σουηδός ονόματι Όνι Νίσκανεν. Ξεχωρίζει τον Μπικίλα, ο οποίος διανύει κάθε μέρα ποδαράτα δρόμο 20 χιλιομέτρων από τους λόφους της Σουλούλτα στην Αντίς Αμπέμπα και πίσω –και όλα παίρνουν τον δρόμο τους…

Κορόιδο Μουσολίνι!

Το κοφτερό μάτι του Νίσκανεν δεν λαθεύει. Ο τύπος είναι προορισμένος να κάνει μαραθώνιο. Αφρικανοί έχουν αρχίσει δειλά να κάνουν την εμφάνισή τους σε διεθνείς διοργανώσεις. Παρακολουθεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μελβούρνης τον συμπατριώτη του Γκέμπρε Μπιρκάι να τερματίζει (έστω από τους τελευταίους), προπονείται καθημερινά.

Συνήθως συμμετέχει σε κούρσες 5 και 10 χιλιομέτρων, μα το ίδιο έτος, το 1956, τρέχει τον πρώτο του μαραθώνιο. Η πρώτη από τις όλες κι όλες δύο φορές που δεν κόβει πρώτος το νήμα, μέχρι να έρθουν οι τραυματισμοί στη δύση της καριέρας του. Περνούν τέσσερα χρόνια για να κατεβεί ξανά στο αγώνισμα του οποίου θα καταστεί συνώνυμος.

Σαρώνει στη χώρα του. Στα τράιαλς για τους Αγώνες της Ρώμης κατεβάζει την κορυφαία του επίδοση κατά 18 λεπτά. Σπάει το Ολυμπιακό ρεκόρ του Εμίλ Ζάτοπεκ και πηγαίνει στη γείτονα με όνειρο ένα μετάλλιο.

Φρεσκοπαντρεμένος με μία 15χρονη (με την οποία θα μείνει έως το τέλος του σύντομου βίου του και) με προξενήτρα τη μάνα του! Πάντα κοκαλιάρης. Σε βαθμό που ο Αυτοκράτορας Σελασιέ να αναρωτιέται πώς ο γνώριμός του από την φρουρά, μέλος του 5ου Συντάγματος Πεζικού και πολεμήσας στην Κορέα, θα αντέξει σε όλη τη διαδρομή.

Δεν έχει πρόβλημα. Ίσα-ίσα, έχει ειδικό κίνητρο. Στην Ιταλία οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Στη χώρα που είχε κατακτήσει τη δική του το 1936 κατόπιν αποικιοκρατικού πολέμου, στο ζενίτ της δημοτικότητας του Μπενίτο Μουσολίνι. Θα κάνει τα πάντα για να διαψεύσει τα προγνωστικά, τα οποία θέλουν φαβορί τον κάτοχο του Παγκόσμιου ρεκόρ, Σεργκέι Ποπόφ. Άλλωστε, παρών είναι και ο Χρυσός Ολυμπιονίκης του ’56, Αλέν Μιμούν, και ο Αργυρός στη Μελβούρνη, Φράνιο Μίχαλιτς.

Πρόκειται για τον πρώτο μαραθώνιο στο μεγαλύτερο αθλητικό ραντεβού του πλανήτη που ούτε η εκκίνηση ούτε ο τερματισμός γίνονται στο Ολυμπιακό στάδιο. Διάσπαρτη από σημαίνοντα μνημεία είναι η Ρώμη. Τι καλύτερη διαφήμιση από το να τρέχουν οι αθλητές ανάμεσά τους…; Ένα εξ αυτών ο Οβελίσκος του Αξούμ.

Ως Στήλη της Ρώμης είναι γνωστότερος πλέον. Σπασμένη σε πέντε κομμάτια, μεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1937 ως αναμνηστικό της κατοχής του αφρικανικού κράτους. Επανασυστάθηκε και ανεγέρθηκε στην Πόρτα Καπένα, στην πύλη του νότιου μέρους των Σερβίων Τειχών. Τι κι αν μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου είχε συμφωνηθεί η επιστροφή της στην Αιθιοπία; Παρέμεινε στην «μπότα» μέχρι το 2008.

Συνηθισμένος να τρέχει δίχως παπούτσια, ο Μπικίλα βγάζει κάλους με τα καινούργια που έχει αγοράσει. Αποφασίζει να τρέξει ξυπόλητος και στον αγώνα της ζωής του. Άλλωστε, ο Σκανδιναβός προπονητής έχει διαπιστώσει πως ο αθλητής του είναι μερικά δευτερόλεπτα πιο αργός, όταν φοράει υποδήματα! Δεν έχουμε να κάνουμε με «blister (φουσκάλα) in the sun», που τραγουδάνε οι Violent Femmes, διότι ο μαραθώνιος διεξάγεται αργά το απόγευμα. Ελέω ζέστης.

Για να αποφευχθεί ο… blistering (καυτός, μεταφορικά) ήλιος, ο αφέτης σημαίνει την έναρξη, όταν έχει πέσει δαύτος. Οι Ρωμαίοι παρακολουθούν κατά χιλιάδες στο κέντρο της πόλης τους, κρατώντας δάδες. Ο άνθρωπός μας ξεκινάει από τον Καπιτώλιο λόφο και περνάει μπροστά από τον Οβελίσκο, όντας στο προπορευόμενο γκρουπ δρομέων αλλά πέμπτος.

Δεν χαμπαριάζει από τα λιθόστρωτα της Αππίας Οδού που γδέρνουν τις πατούσες του, κάνει την αντεπίθεσή του. Είναι πλέον αυτός και ο Μαροκινός Ραντί Μπεν Αμπντεσελάμ. Ένας ακόμα εκ των φαβορί. Ο Αιθίοψ ξαναπερνάει κάτω από το μνημείο των δικών του ανθρώπων. Για δεύτερη φορά. Ανασηκώνει το βλέμμα, εξαφανίζεται μπροστά. Τερματίζει στην Αψίδα του Κωνσταντίνου, έξω από το Κολοσσαίο, σε 2 ώρες, 15 λεπτά, 16 δευτερόλεπτα και δύο δέκατα. Χρυσός Ολυμπιονίκης, μέσα στην Ιταλία. Με Παγκόσμιο ρεκόρ!

Ξυπόλητος και στον Μαραθώνα

Αφήνοντας 25 δεύτερα πίσω τον Μπεν Αμπντεσελάμ και τον συμπατριώτη, συναθλητή (του Νίσκανεν κι αυτός) και συνονόματο Γουακγκίρα, ο Μπικίλα γίνεται το πρόσωπο των Αγώνων της Ρώμης. Δεν είναι μόνο η ετεροχρονισμένη και απλώς συμβολική νίκη του επί του φασισμού.

«Η Ιταλία χρειάστηκε έναν ολόκληρο στρατό για να εισβάλει στην Αιθιοπία. Η Αιθιοπία χρειάστηκε έναν στρατιώτη για να κατακτήσει τη Ρώμη», γράφουν οι εφημερίδες.

Είναι, περισσότερο, ότι έχει εμφανιστεί σχεδόν από το πουθενά ένα ατόφιο ταλέντο. Που δεν λέει στο εξής να χάσει πουθενά, από κανέναν. Στην ιταλική πρωτεύουσα τρολάρει το κοινό. Έχει τερματίσει και παριστάνει πως τρέχει ακόμη, λέει πως θα μπορούσε να συνεχίσει για καμιά δεκαπενταριά χιλιόμετρα ακόμα.

Γίνεται δεκτός ως ήρωας στην πατρίδα του. Παρελαύνει μπροστά σε χιλιάδες κόσμου και το… αφεντικό του(ς), τον Χαϊλέ Σελάσιε, ο οποίος τον παρασημοφορεί και τον προάγει σε Δεκανέα. Του χαρίζονται δύο σπίτια και ένας «Σκαραβαίος» μαζί με σοφέρ, διότι δεν ξέρει ακόμη (ευτυχώς) να οδηγεί.

Το επόμενο έτος έρχεται στην Ελλάδα. Ορίτζιναλ Μαραθώνιος, εξού και το κεφαλαίο αρχικό γράμμα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Θέλοντας να τιμήσει την ειδική περίσταση και ταυτόχρονα να επαναλάβει τον άθλο του στη γειτονική μας χώρα, ο Μπικίλα για δεύτερη και τελευταία φορά τρέχει ξυπόλητος. Φυσικά, δεν βρίσκεται γρηγορότερος από αυτόν στα 42 και κάτι χιλιόμετρα από τον Μαραθώνα στο Παναθηναϊκό στάδιο.

Η κούρσα του μαγνητοσκοπείται, στιγμιότυπά της διασώζονται στο αρχείο της «ΕΡΤ». Απρόοπτα, όπως στη Ρώμη, δεν υπάρχουν. Εκεί σε μεγάλο διάστημα της διαδρομής νόμιζε πως ήταν δεύτερος, επειδή ο προπονητής του τον είχε ενημερώσει πως ο Ραντί Μπεν Αμπντεσελάμ φορούσε το «26» στο στήθος.

Παραπληροφόρηση, ο Μαροκινός ήταν ο αθλητής με το «185». Επί ώρα δίπλα του! Ίσως και γι’ αυτό έβαλε… πέμπτη στο τέλος. Αναζητώντας έναν ανύπαρκτο προπορευόμενο.

Στα μέρη μας κάνει περίπατο. Φέροντας το «3», ο «Αμπέμπε» (σκέτο, όπως τον αποκαλεί ο εκφωνητής) πρωτεύει με 2:23:44, ρεκόρ για την αυθεντική διαδρομή. Επικρατεί παντού, πλην του περίφημου μαραθωνίου της Βοστώνης το 1963. Ξεκινάει δυναμικά, ωστόσο οι κρύοι άνεμοι και τα λοφάκια στο Νιούτον, δυτικά από την downtown Boston, τον πιάνουν απροετοίμαστο και υποχωρεί στην πέμπτη θέση.

Την επόμενη χρονιά στο Τόκιο το πλάνο είναι καλύτερο και ο Ολυμπιακός θρίαμβος επαναλαμβάνεται. Δεν πά’ να έχει μεταφερθεί 40 μέρες πριν το μεγάλο ραντεβού σε νοσοκομείο της πατρίδας του, με κρίση οξείας σκωληκοειδίτιδας; Την βγάζει, βγάζει και εξιτήριο, προτού συμπληρωθεί βδομάδα. Στην Ιαπωνία φοράει παπούτσια. Δεν τα πολυθέλει, αλλά τα μάρκα της Puma, νέου του χορηγού, είναι πολλά για να πει «άαϊ» («όχι», στα αμχαρικά).

Χαλαρός στο πρώτο δεκάρι, ανεβάζει ρυθμό πριν τα 20 χιλιόμετρα και μπαίνει μπροστά. Προπορεύεται δυόμισι λεπτά του δεύτερου Τζιμ Χόγκαν, όταν ο ξεθεωμένος Ιρλανδός εγκαταλείπει.

Μπαίνει στο κατάμεστο Ολυμπιακό στάδιο της ιαπωνικής πρωτεύουσας δίχως πίεση αντιπάλου, αλλά με πίεση για νέο Παγκόσμιο ρεκόρ. Το κάνει.

Δίπλα στον χρόνο του (2:12:11:2) κοτσάρεται το «WR», ενόσω το κοινό έχει απορροφηθεί στη μάχη για τη δεύτερη θέση, με τον Βρετανό Μπέιζιλ Χίτλι να προσπερνά την ύστατη στιγμή τον Κοκίτσι Τσουμπουράγια. Τέσσερα λεπτά και πλέον αργότερα…

Στον αγώνα μέχρι τέλους

Προβαίνει και στο Τόκιο ο Μπικίλα στη ρουτίνα καλλισθενικής γυμναστικής, άμα τη λήξει. Τεντώματα και άγγιγμα των δαχτύλων των ποδιών του, “ποδήλατο” στον αέρα. Μετά, μπορεί να μιλήσει στους δημοσιογράφους για το πώς αισθάνεται κάποιος ως ο πρώτος Χρυσός μαραθωνοδρόμος σε διαδοχικούς Ολυμπιακούς Αγώνες…

Παραμένει ο μοναδικός Αιθίοπας Ολυμπιονίκης, πίσω στη χώρα του παραλαμβάνει το παράσημο του Τάγματος του Μενελίκ Β’. Ανεβαίνει στη στρατιωτική βαθμίδα. Υπολοχαγός πλέον. Η εμπλοκή του στο παραλίγο πραξικόπημα του Δεκεμβρίου του 1960 υπό τον Μενγκίστου Νεβάι, όταν είχε συλληφθεί και ανακριθεί (δίχως να αντιμετωπίσει καταγγελίες), έχει πια ολότελα ξεχαστεί.

Κι άλλο σπίτι, κι άλλο αυτοκίνητο. Έχει αρχίσει να οδηγεί, δεν διανύει τεράστιες αποστάσεις μόνο με τα βιονικά πόδια του.

Τρεις ακόμα πρωτιές, η κακή στιγμή μετά. Στη Ζυρίχη. Τραυματίζεται στον οπίσθιο μηριαίο (και εγκαταλείπει), δεν αναρρώνει ποτέ επαρκώς. Κουτσαίνει για καιρό, φτάνει μέχρι τη Γερμανία, αποζητώντας την ίαση. Ενσωματώνεται έγκαιρα στο κλιμάκιο που προετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς του Μεξικού στην Ασμάρα. Η πόλη της γειτονικής Ερυθραίας έχει υψόμετρο 2.200 μέτρα, εξού η επιλογή της.

Πάει στο υψόμετρο του Μέξικο Σίτι, αψηφώντας τις έντονες ενοχλήσεις στο αριστερό πόδι και τις συστάσεις των γιατρών να μην περπατάει καν, γιατί μπορεί να έχει υποστεί κάταγμα! Οι διοργανωτές τού δίνουν τιμητικά το «1», μα στα 16 km δεν μπορεί άλλο. Αφήνει για πάντα τους δρόμους αντοχής, στον αγώνα που κερδίζει και ανεβαίνει στο ψηλότερο βάθρο ο συμπατριώτης του, Μάμο Γουόλντε.

Τον Μάρτιο του 1969 χάνει τον έλεγχο του «Σκαραβαίου» του και μένει παράλυτος. Αρχικά, παντού κάτω από το κεφάλι. Μετά από πολύμηνη νοσηλεία, καταφέρνει να ανακτήσει την κινητικότητα των άνω άκρων του και σε μέρος του κορμού.

Σε μία βιογραφία του γράφτηκε ότι προσπάθησε να αποφύγει μία ομάδα αιμόφυρτων φοιτητών, οι οποίοι καταδιώκονταν από αστυνομικούς σε τοπικές ταραχές. Στην πραγματικότητα συνέβη μάλλον κάτι πολύ πιο πεζό. Είχε πιει ένα ποτηράκι παραπάνω, το οδόστρωμα ήταν ολισθηρό από την βροχή, ο ίδιος άπειρος οδηγός…

Καθήλωση πλέον σε καροτσάκι, μα πάντα ενεργός αθλητής. Παίρνει μέρος σε αγώνες πινγκ πονγκ και τοξοβολίας με αμαξίδιο στο Λονδίνο, κερδίζει σε άλλους στη Νορβηγία με έλκηθρο σε ανώμαλο δρόμο.

Προσκεκλημένος της Ολυμπιακής Επιτροπής στους Αγώνες του Μονάχου το 1972, γίνεται το αντικείμενο standing ovation (τι ειρωνεία…), όταν το όνομά του αναγγέλλεται στο κοινό και ο φακός ζουμάρει πάνω του. Η τελευταία του αποθέωση.

Τον Οκτώβριο του 1973 φεύγει από τη ζωή στην Αντίς Αμπέμπα, σε ηλικία μόλις 41 ετών. Εγκεφαλική αιμορραγία η αιτία. Από επιπλοκές του τροχαίου (εν τέλει) δυστυχήματος. Ώρες ολόκληρες μετά, είχε απεγκλωβιστεί με σπασμένο αυχένα και διαλυμένη σπονδυλική στήλη.

Ο Μπικίλα έφυγε, οι Αφρικανοί δρομείς μόλις είχαν έρθει. Για να κυριαρχήσουν στο εξής σε όλους τους δρόμους αντοχής.

Και στον μαραθώνιο φυσικά. Πέρα από τον Γουόλντε στον τελευταίο αγώνα του άτυχου Αμπέμπε, Αιθίοπες περνούν “χρυσάφι” στον λαιμό τους σε Ολυμπιακούς το 2000 και το 2024. Ο Γκεζαέγκνε Αμπέρα και ο Ταμιράτ Τόλα, αντίστοιχα. Τα άλλε πέντε Χρυσά από το 1996, πλην Στέφανο Μπαλντίνι στην Αθήνα, επίσης σε Αφρικανούς αθλητές έχουν πάει.

Ένα ολόκληρο έθνος, μια ολόκληρη ήπειρος πένθησαν για τον αδικοχαμένο δρομέα που είχε γεννηθεί ανήμερα του μαραθωνίου στους Αγώνες του 1932. Το 1973 που έφυγε, γεννήθηκε στα μέρη του ένας βραχύσωμος κύριος που έμελλε να κάνει κτήση του τις μεγάλες αποστάσεις, ονόματι Χαϊλέ Γκεμπρεσελάσιε…

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ο μύθος του Χαϊλέ Γκεμπρεσελασιέ