Για τους Άγγλους, το ποδόσφαιρο είναι κάτι σαν θρησκεία.
Για την ακρίβεια, είναι κάτι περισσότερο από θρησκεία.
Αυτή η «θεϊκή» ιδιότητα το διαχωρίζει αυτομάτως από οτιδήποτε άλλο.
Οι πρωταγωνιστές και οι «υπήκοοί» του το θεωρούν υπεράνω όλων.
Και αυτό φέρνει το άθλημα απέναντι από την (κάθε) πολιτική.
Ένα ιδιότυπο ασυμβίβαστο το οποίο, ωστόσο, στις 14 Μαΐου 1938, δέχθηκε ένα ισχυρό πλήγμα.
Ένα «σημάδι» που, θαρρεί κανείς, για τους Άγγλους οπαδούς έμοιαζε με πολεμικό χτύπημα, έστω και δίχως πυρομαχικά.
Μία «παραφωνία», μία ανορθογραφία στα κιτάπια της ιστορίας του κι ένα «κάδρο» τοποθετημένο στραβά…
Μία φωτογραφία που οι ίδιοι θα ήθελαν να ξεχάσουν.
Το πρωί της 15ης Μαΐου 1938, τα νέα διαδόθηκαν γρήγορα στο «νησί».
Η Εθνική Αγγλίας είχε νικήσει το προηγούμενο βράδυ με 6-3 τη Γερμανία στο «Olympiastadion» του Βερολίνου, μπροστά σε 110.000 Γερμανούς!
Σε μία ακόμη απόδειξη ότι τα «Τρία Λιοντάρια» δεν έχουν αντίπαλο στο χορτάρι.
Αλλά, για το ήδη ενισχυμένο ηθικό των κατοίκων της, μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου -και σε μία εξαίρεση της απροθυμίας ταύτισης του ποδοσφαίρου με πολιτικά ζητήματα-, οι Άγγλοι βρήκαν μία ακόμη ευκαιρία να θυμίσουν στον Αδόλφο Χίτλερ ότι η πεποίθησή του για την άρια φυλή δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί σε κανένα γήπεδο και παραμένει ιδέα στο γεμάτο εμμονές μυαλό του.
Μονάχα που ενώ άπαντες ξύπνησαν με το κεφάλι ψηλά, βλέμματα, μυαλό και καρδιά «πάγωσαν» στο Ηνωμένο Βασίλειο όταν, έγινε γνωστό ότι η εφημερίδα «Bachter» του Βερολίνου δημοσίευσε στο πρωτοσέλιδό της μία φωτογραφία των Άγγλων διεθνών με τον ναζιστικό χαιρετισμό…
Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας, Τζέιμς Κορμπέτ, έγραψε πολλές δεκαετίες αργότερα στο βιβλίο του, «England Expects», ότι «κανένα συμβάν στην ιστορία του βρετανικού αθλητισμού δεν έχει προκαλέσει τόση έκπληξη, αλλά και διαμάχη».
Η πλευρά των Άγγλων αξιωματούχων, τόσο πολιτικών όσο και παραγόντων της αγγλικής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου, θέλησε άμεσα να υποβαθμίσει το γεγονός.
Στην πατρίδα τους, ακόμη και σήμερα, έπειτα από οκτώ δεκαετίες από εκείνη την εικόνα, άλλοι δέχονται τις δικαιολογίες και άλλοι όχι.
Άλλοι ντρέπονται και άλλοι επικαλούνται λόγους… ευγένειας.
Απορώντας, χαμηλόφωνα ή απλώς ρητορικά, πόση διπλωματία ή επίδειξη καλών τρόπων χωρά σε κάτι τόσο αποτρόπαιο.
Τον Μάιο του 1938, Άγγλοι και Γερμανοί θέλησαν να δώσουν ένα καλό παράδειγμα.
Αν και 16 μήνες αργότερα, με την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έπειτα από την εισβολή των ναζί στην Πολωνία, οι δυο χώρες ενεπλάκησαν πάλι ως αντίπαλοι στον χειρότερο πόλεμο της ιστορίας τους.
Οι Άγγλοι επιθυμούσαν να αποδείξουν ότι τα σπορ δεν έχουν θέση στην πολιτική.
Δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι, όπως και στο φιλικό του 1935 στο Λονδίνο, μάλλον έπεσαν ξανά θύμα της ναζιστικής προπαγάνδας.
Μερικές εβδομάδες πριν από το φιλικό της 14ης Μαΐου 1938 στο Βερολίνο, ενάντια σε όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών (του 1919), ο Χίτλερ είχε προσαρτήσει την Αυστρία.
Λίγο καιρό μετά, πολλοί διαπίστωσαν ότι απουσίαζε από τον αγώνα του «Olympiastadion» γιατί την ώρα που οι συμπατριώτες του φιλοξενούσαν τους Άγγλους, εκείνος προετοίμαζε την έφοδο στην Τσεχοσλοβακία…
Σύμφωνα με τον αγγλικό Τύπο και της εποχής και των μετέπειτα ετών, οι Άγγλοι έπεσαν θύμα είτε της αφέλειάς τους είτε της επιμονής ότι αθλητισμός και πολιτική δεν (πρέπει να) συνδέονται.
Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Εθνική Αγγλίας αγωνιζόταν σε φιλικά κόντρα σε συμμάχους της (Γαλλία, Ισπανία, Βέλγιο, Σουηδία) και χρόνια μετά αποφάσισε να αντιμετωπίσει και ομάδες από την αντίθετη πλευρά, όπως η Αυστρία.
Για να δεχθούν οι Άγγλοι να τεθούν αντιμέτωποι με την Εθνική του ναζιστικού καθεστώτος χρειάστηκε να περάσουν χρόνια, μέχρι το φιλικό 3-3 με τη Γερμανία στο Βερολίνο, στις 10 Μαΐου 1930.
Κι αν εκείνη η αναμέτρηση έδειχνε αθώα, οι δύο επόμενες έμειναν στην ιστορία για τις αγγλικές «ήττες» στο παρασκήνιο, αλλά και στη «βιτρίνα».
Η είσοδος Άγγλων και Γερμανών στον αγωνιστικό χώρο.
Φτάνοντας στο Βερολίνο -δίχως προπονήσεις, ενώ Γερμανοί διεθνείς έκαναν προετοιμασία δύο εβδομάδων στον Μέλανα Δρυμό– στις 12/05/1938 και ταξιδεύοντας με πλοίο και τρένο, οι Άγγλοι παίκτες δεν είχαν στο μυαλό τους την πρόσφατη προσάρτηση της Αυστρίας από τον Χίτλερ.
Οι περισσότεροι παίκτες δεν ασχολούνταν εκ πεποιθήσεως με την πολιτική.
Εκείνη τη στιγμή, όμως, δεν είχαν και ιδέα ότι επρόκειτο να γίνουν, έστω και άθελα τους, «πιόνια» στην προπαγάνδα του Χίτλερ.
Μερικές ώρες αργότερα κατάλαβαν ότι δεν θα αγωνίζονταν σε έναν απλό και συνηθισμένο αγώνα.
Οι Άγγλοι ήταν «σημαδεμένοι» από το ναζιστικό καθεστώς, γιατί η ολυμπιακή ομάδα τους αποφάσισε στους προ διετίας Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου να μην χαιρετήσει ούτε ναζιστικά ούτε να υιοθετήσει τον ολυμπιακό χαιρετισμό.
Ο αρχηγός της Άρσεναλ και της Εθνικής Αγγλίας του 1938, Έντι Χάπγκουντ, δήλωσε έξι χρόνια αργότερα ότι «οι αρχές επιθυμούσαν να αποφύγουν κάθε αντιπαράθεση με τη Γερμανία».
Ο αρχηγός της Αγγλίας, Έντι Χάπγκουντ.
Αλλά δεν ξεκαθάρισε τι εννοούσε με τη λέξη «αρχές»…
Παρά το γεγονός ότι αρχικά εκείνος που απαίτησε το ναζιστικό χαιρετισμό των Άγγλων διεθνών φερόταν να είναι ο Πρέσβης της χώρας στο Βερολίνο, Σερ Νέβιλ Χέντερσον, ο Χάπγκουντ «έδειξε» δύο άλλους Βρετανούς αξιωματούχους.
Ο Τσαρλς Ρέφορντ-Σμιθ και ο Γ.Γ. της ομοσπονδίας ποδοσφαίρου -και μετέπειτα 6ος πρόεδρος της FIFA (από το 1961 ως το 1974)- Στάνλεϊ Ρους επισκέφθηκαν τον Πρέσβη και ο τελευταίος, σύμφωνα με τον Χάπγκουντ, ζήτησε το ναζιστικό χαιρετισμό.
Ο Στάνλεϊ Ρους έγραψε στην αυτοβιογραφία του ότι πράγματι επισκέφθηκε τον Χέντερσον, όμως αρνήθηκε ότι έδωσε εντολή για τον χαιρετισμό, ξεκαθαρίζοντας πως «και να συμβεί, δεν θα έχει καμία πολιτική σημασία, αλλά θα θεωρηθεί μία πράξη ευγένειας προς τους οικοδεσπότες μας».
Ο ίδιος τόνισε ότι απλώς έθεσε την ιδέα στους παίκτες και άφησε σ’ εκείνους την ευχέρεια της επιλογής, αναφέροντας πως «οι περισσότεροι δεν είχαν αντίρρηση».
Ο Στάνλεϊ Ρους.
Ο Χάπγκουντ, ωστόσο, κούνησε αρνητικά το δάχτυλό του στον Άγγλο παράγοντα, του είπε ειρωνικά τι να κάνει με τον ναζιστικό χαιρετισμό του και ότι μπορεί «να… βάλει το χέρι του εκεί που δεν λάμπει ο ήλιος!».
Ο επιθετικός της Στόουκ και εκ των σκόρερ της νίκης με 6-3, Στάνλεϊ Μάθιους, ήταν κατηγορηματικός ότι «όταν ακούστηκε η απαίτηση της ομοσπονδίας, οι παίκτες έγιναν έξαλλοι».
Ο Πρέσβης Χέντερσον εξήγησε στους διεθνείς στα αποδυτήρια ότι δεν θα ήθελε να ρισκάρει πλήγμα στις Αγγλο-γερμανικές σχέσεις. Επισημαίνοντας πως η κατάσταση είναι τόσο λεπτή «που αρκεί μία σπίθα για να ανάψει νέα φωτιά σε όλη την Ευρώπη»…
Παρά την οργή τους, πάντως, όλοι, πλην του Σταν Κούλις, έσκυψαν το κεφάλι και λίγο πριν από τη σέντρα του φιλικού ύψωσαν το χέρι τους, χαιρετώντας ναζιστικά.
Ο Κούλις ήταν ο μοναδικός που αρνήθηκε, λέγοντας «count me out». Κοινώς, «μην με υπολογίζετε».
Ο παίκτης της Γουλβς, με το παρωνύμιο «ο παθιασμένος πουριτανός» εκδιώχθηκε από την ομάδα για τη στάση του. Έναν χρόνο αργότερα, πάντως, σε αγώνα με τη Ρουμανία στο Βουκουρέστι, όχι μόνο φόρεσε και πάλι το εθνόσημο, αλλά χρίστηκε και ο τότε νεότερος αρχηγός των «Λιονταριών», σε ηλικία 22 ετών!
Πλέον, το άγαλμά του στέκει μπροστά από μία εκ των εισόδων του «Μολινό», έδρα της Γουλβς, μία κερκίδα φέρει το όνομά του και ο Κούλις λογίζεται ως ο μοναδικός που ύψωσε το ανάστημά του στην χιτλερική προπαγάνδα.
Το άγαλμα του Σταν Κούλις.
Το τελικό σκορ του φιλικού του «Olympiastadion», αν και εντυπωσιακό, πέρασε εύλογα σε δεύτερη μοίρα.
Το αίτημα των Άγγλων να μην αγωνιστούν Αυστριακοί παίκτες, μετά το προ δύο μηνών προσάρτηση, έγινε δεκτό, όμως χρειάστηκε μία ανταπόδοση.
Οι Βρετανοί δέχτηκαν να διεξαχθεί την επομένη (15/05/1938) ένα άλλο φιλικό μεταξύ της Άστον Βίλα και επίλεκτων Γερμανών και Αυστριακών παικτών στην Αγγλία, το οποίο ολοκληρώθηκε με νίκη 3-2 της Βίλα.
Μία σοκαριστική εικόνα, όμως, και κάτι το οποίο έμοιαζε με άλλοθι για τους διεθνείς που την προηγούμενη ημέρα χαιρέτησαν ναζιστικά, είναι ότι αρκετοί από τους θεατές του αγώνα και δύο-τρεις παίκτες της Βίλα χαιρέτησαν ναζιστικά…
Υπό το φόντο και της ναζιστικής σημαίας που κυμάτιζε δίπλα στη βρετανική.
Οι δύο αναμετρήσεις, αγωνιστικά, ήταν πράγματι φιλικές.
Δίχως σκληρά μαρκαρίσματα και σε αντίθεση με την περίφημη «Μάχη του Χάιμπερι» το 1934. Ένα βίαιο φιλικό Αγγλίας-Ιταλίας (3-2), το οποίο είχε αποκληθεί ως «ο πραγματικός τελικός του Μουντιάλ του 1934».
Καθώς οι Άγγλοι είχαν σνομπάρει τη FIFA, δεν είχαν αγωνιστεί -όπως και το 1930- στο Παγκόσμιο Κύπελλο και περίμεναν την παγκόσμια πρωταθλήτρια «σκουάντρα ατζούρα» για ν’ αποδείξουν ότι είναι οι καλύτεροι.
Ο ναζιστικός χαιρετισμός Άγγλων διεθνών στο Βερολίνο και παικτών-οπαδών της Άστον Βίλα μπορεί να μην ήταν κατά κύριο λόγο αυθόρμητος ή αποτέλεσμα αληθινής υποστήριξης στον Χίτλερ, όμως επιβεβαίωσε ότι στην Αγγλία υπήρχαν πλευρές που δεν τον καταδίκαζαν.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Νέβιλ Τσάμπερλεϊν ουσιαστικά δέχτηκε (αν όχι παρακίνησε) όσα έγιναν στο Βερολίνο, γιατί ήταν πάντα υποστηρικτής μίας πιο κατευναστικής πολιτικής και ήθελε να προλειάνει το έδαφος για την περιβόητη δήλωση «peace of our time» (=«ειρήνη στον καιρό μας»), τον Σεπτέμβριο του 1938, με τον Αδόλφο Χίτλερ.
Κάτι, πάντως, που δεν περιόρισε τις επεκτατικές βλέψεις του τελευταίου, αφού δεν πέρασε αρκετός καιρός μέχρι την εισβολή του στην Τσεχοσλοβακία.
Ο Δούκας του Ουίντσορ εμφανιζόταν ως υποστηρικτής του ναζισμού και είχε τονίσει ότι ο… βομβαρδισμός της Βρετανίας ήταν αναγκαίος για να επέλθει ειρήνη και να δοθεί τέλος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο!
Ενώ, επιπλέον, είχε δημοσιευτεί μία φωτογραφίας της οικογένειάς του, μεταξύ των οποίων και η ανιψιά του, Βασίλισσα Ελισάβετ, στην οποία χαιρετούν ναζιστικά…
Η «Daily Mail» και ο ιδιοκτήτης της, Λόρδος Ρόδερμιρ, δήλωναν ανοικτά υπέρ του ναζιστικού καθεστώτος.
Παίκτες της Ντέρμπι Κάουντι, σε περιοδεία για φιλικά στη Γερμανία το 1934, χαιρετούσαν ναζιστικά πριν τους αγώνες.
Οι παίκτες της Ντέρμπι Κάουντι.
Όλες αυτές οι εικόνες, όμως, δεν ήταν δυνατόν να κάνουν λιγότερο σοκαριστική τη φωτογραφία των Άγγλων διεθνών με υψωμένο το δεξί χέρι μέσα στο «σπίτι» του Χίτλερ, στις 14 Μαΐου 1938…
Από εκείνο το ματς απουσίαζε ο Χίτλερ.
Τη θέση του στις κερκίδες είχαν πάρει οι Γιόζεφ Γκέμπελς (υπουργός προπαγάνδας), Χέρμαν Γκέρινγκ (υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και ουσιαστικός δημιουργός της Γκεστάπο) και Ρούντολφ Ες (υπαρχηγός του ναζιστικού κόμματος).
Το παθητικό των έξι γκολ δεν τους στέρησε το χαμόγελο.
Αφενός γιατί οι Γερμανοί έτρεφαν τότε απεριόριστο ποδοσφαιρικό σεβασμό στην Αγγλία.
Και αφετέρου διότι, όπως έγραψε ο Γερμανός συγγραφέας Ούλριχ Λίντερ στο βιβλίο «Οι στράικερ του Χίτλερ», «το να ηττηθείς από εκείνη την Αγγλία ήταν συνηθισμένο, καθώς κανένας δεν την κέρδιζε. Για τον Χίτλερ, η επιρροή της προπαγάνδας αυτού του ματς ήταν πιο σημαντική από όλα».
Η ιστοσελίδα «thesefootballtimes.co» επιχείρησε να βρει απαντήσεις για τις συνθήκες κατά τις οποίες οι Άγγλοι παίκτες χαιρέτησαν ναζιστικά.
Αναφέροντας πως «πρέπει να ταξιδέψουμε πίσω στο 1935, στην πρώτη φορά που η αγγλική κυβέρνηση συνειδητοποίησε την πολιτική φύση του ποδοσφαίρου»…
Στις 4 Δεκεμβρίου 1935, η Αγγλία έπεσε για πρώτη φορά θύμα της καλοστημένης προπαγάνδας του Χίτλερ, όταν υποδέχτηκε την Εθνική Γερμανίας σε φιλικό στο «Γουάιτ Χαρτ Λέιν» του Λονδίνου.
Τα «Λιοντάρια» επικράτησαν μεν με 3-0, όμως τότε οι πιστοί οπαδοί τους δεν κατάλαβαν ότι είχαν ηττηθεί σε άλλο επίπεδο.
Οι Γερμανοί πέτυχαν τον σκοπό τους. Αγωνίστηκαν στο Βόρειο Λονδίνο, μία περιοχή με έντονο το εβραϊκό στοιχείο, ύψωσαν τη ναζιστική σημαία τους σε «εχθρικό» έδαφος και είδαν πολλούς Άγγλους στις εξέδρες να χαιρετούν ναζιστικά, έστω και για λόγους απλής φιλοξενίας.
Ή, μάλλον, αφέλειας…
Επιπλέον, είχαν συμφωνήσει να έχουν δικούς τους οπαδούς στις κερκίδες του 80.000 θέσεων γηπέδου της Τότεναμ, φέρνοντας στο «νησί» περίπου 10.000 Γερμανούς.
Η επιθυμία του Χίτλερ να πείσει την Ευρώπη για τις καλές σχέσεις του με την Αγγλία δεν έγινε αντιληπτή από τους Βρετανούς, οι οποίοι επέμεναν πως η αναμέτρηση δεν έχει πολιτικό χαρακτήρα.
Η εφημερίδα «Star» έγραψε παραμονές του ματς ότι «ο αγώνας δεν πρέπει να διεξαχθεί, ως ένδειξη σεβασμού για τη συμπεριφορά των Ναζί στους Εβραίους της Γερμανίας».
Η ποδοσφαιρική ομοσπονδία της Αγγλίας και η διοίκηση της Τότεναμ έλαβαν επιστολές διαμαρτυρίας, αλλά παράγοντες της λονδρέζικής ομάδας έκαναν λόγο «απλώς για ποδόσφαιρο και το ποσοστό των Εβραίων οπαδών μας δεν είναι πολύ μεγάλο»…
Η… πλύση εγκεφάλου έπιασε τόπο, καθώς στον τοπικό Τύπο εμφανίστηκαν σχόλια που αναπαρήγαγαν την τοποθέτηση του Γκέμπελς, ο οποίος επέμενε ότι «οι Εβραίοι είναι απλώς φιλοξενούμενοι στην Αγγλία και δεν μπορούν να καθορίζουν τη στάση μίας χώρας».
Οι σύνδεσμοι οπαδών της Τότεναμ ξάφνου άλλαξαν τη δική τους στάση και πολλοί δεν είχαν πρόβλημα με την απειλή των Εβραίων φαν της, που απειλούσαν με αποχή από το γήπεδο.
Η Βρετανική Αντιναζιστική Επιτροπή μοίρασε 15.000 ενημερωτικά φυλλάδια για τη δολοφονία ενός Πολωνού παίκτη στη Γερμανία, παρότι το ναζιστικό καθεστώς αρνούνταν κάθε ανάμιξη.
Όμως το υπουργείο Εσωτερικών, μέσω του Γραμματέα του, Τζον Σάιμον, έκανε λόγο για κανονική διεξαγωγή. Εξηγώντας σε συζητήσεις με εργατικά συνδικάτα πως η ποδοσφαιρική ομοσπονδία «είναι ανεξάρτητη» και ενδεχόμενη ματαίωση θα έδινε επικοινωνιακό πλεονέκτημα στους Ναζί, που θα κατηγορούσαν πάλι την εβραϊκή κοινότητα.
Οι Άγγλοι επέμεναν ότι δεν εμπλέκονται σε πολιτικές σκοπιμότητες.
Δίχως να καταλάβουν ότι μόλις είχαν πέσει θύμα τους…
Η πλευρά των Γερμανών είχε δώσει συγκεκριμένες ταξιδιωτικές οδηγίες στους 10.000 οπαδούς που ταξίδεψαν στο Λονδίνο.
Απαγορευόταν σε κάθε φαν να συμμετάσχει σε πολιτικές συζητήσεις, ενώ επιτρεπόταν να έχουν πάνω τους μόλις δέκα μάρκα. Καθώς η διατροφή τους συμπεριλαμβάνονταν στα έξοδα του ταξιδίου από την εταιρία «Lyons & Co.», αν και στη Γερμανία θεωρούνταν εβραϊκή και είχε ζητηθεί από τον κόσμο να την μποϊκοτάρει.
Στιγμιότυπο από τον αγώνα Αγγλίας-Γερμανίας στην έδρα της Τότεναμ.
Η παρουσία 800 έφιππων και πεζών αστυνομικών δεν απέτρεψε διαδηλώσεις έξω από το «Γουάιτ Χαρτ Λέιν». Συνοδευόμενες από συλλήψεις για Άγγλους που μοίραζαν φυλλάδια που έγραφαν: «Καθαρός αθλητισμός, πόλεμος στον φασισμό» και «Ο φασιστικός αθλητισμός είναι παγίδα και δόλωμα για Εβραίους».
Αγγλικές φιλοναζιστικές οργανώσεις, από την άλλη, απάντησαν με δικά τους φυλλάδια που ανέφεραν «μακριά από τους Ιούδες». Ενώ ο Έρνι Γούλεϊ, εργάτης στο επάγγελμα, συνελήφθη όταν κατέβασε προσωρινά τη ναζιστική σημαία από την κεντρική εξέδρα του γηπέδου.
Η Αγγλία επιβλήθηκε με 3-0, όμως «νικήτρια» έμοιαζε η Γερμανία.
Αφού, κατά την ανάκρουση του εθνικού ύμνου της, πολλοί Άγγλοι οπαδοί εντυπωσιάστηκαν από τον χαιρετισμό των Γερμανών διεθνών και χαιρέτησαν αντιστοίχως…
Τέσσερα χρόνια πριν τον χειρότερο πόλεμο της μεταξύ τους ιστορίας, οι δύο χώρες έδειχναν ενωμένες από την αφέλεια της Αγγλίας και την πονηριά του ναζιστικού καθεστώτος.
Ο τότε πρόεδρος της αγγλικής ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας, Τσαρλς Κλεγκ, κατηγόρησε στο φινάλε του ματς τα εργατικά συνδικάτα «για τις αβάσιμες αντιδράσεις τους».
Συμπληρώνοντας πως «όλοι οι πολιτικοί φορείς πρέπει να καταλάβουν ότι ο αθλητισμός δεν είναι δουλειά τους».
Είχε παραβλέψει, προφανώς, ότι οι δύο αγώνες ήταν προπαγανδιστική δουλειά του Χίτλερ.
Άλλωστε, όπως σημείωσε, το 2003, σε ειδικό αφιέρωμα το δίκτυο BBC, «ακόμη κι αν οι αγγλικοί ναζιστικοί χαιρετισμοί το 1935 και το 1938 ήταν απλώς μία ευγενική χειρονομία και τίποτε περισσότερο, παραμένουν δύο από τις πιο σκοτεινές στιγμές του αγγλικού ποδοσφαίρου».